صبر موضوع: آداب و اخلاق تاریخ انتشار: 2013-06-19 | بازدید: 1228

صبر

روزی پیامبر صلی الله علیه وسلم از کنار قبرستانی می گذشت. زنی را دید که در کنار قبری نشسته و برای فرزندش که مرده بود میگریست. پیامبر صلی الله علیه وسلم به او فرمودند: (اتقی الله و اصبری) یعنی: " از خدا پروا کن و صبر پیشه کن." آن زن گفت: رهایم کن! مصیبتی که بر من وارد آمده است، بر سر تو نیامده است.

 پیامبر صلی الله علیه وسلم از او روی بر گردانیده و رفت، زن او را نشناخته بود. به او گفتند: آن شخص رسول خدا صلی الله علیه و سلم  بود. زن با عجله به سوی خانه ی پیامبر صلی الله علیه و سلم رفت و از وی معذرت خواهی نمود. او گفت: ببخشید، شما را نشناختم. پیامبر صلی الله علیه و سلم به او گفت: (إنما الصبر عند الصدمة الأولی) [متفق علیه]  یعنی: " صبر (واقعی) تنها در لحظه ی نخست بروز مصیبت است". آری، انسان باید بهنگام وارد آمدن مصیبت صبر پیشه کند.

عمار بن یاسر و پدرش یاسر و مادرش سمیه -رضی الله عنهم- اسلام آوردند. کفار از اسلام آوردن آن ها آگاه شدند، آنها را گرفته و در بندشان کردند. آنان را به سختی شکنجه دادند. هربار که پیامبر  صلی الله علیه وسلم از کنار آنها می گذشت به آنها می فرمودند: (صبرًا آل یاسر! فإن موعدکم الجنة) [حاکم] یعنی: " خاندان یاسر! بردبار باشید که وعده گاه تان بهشت است."
آل یاسر صبر نموده و در برابر تمام شکنجه هایی که بر آنها وارد می شد تاب می آوردند. تا اینکه پدر و مادر عمار رضی الله عنهم از شدت شکنجه شهید شدند. پسر نیز بعدها در یکی از میادین جنگ شهید شده و همگی جزو گروه سبقت کنندگان به سوی بهشت گشتند و به صورت ضرب المثلی برای بردباری و تحمل اذیت و آذار درآمدند.

صبر (شکیبایی) چیست؟
صبر و شکیبایی آن است که انسان بر آنچه که خداوند بدان امر فرموده پایبند باشد و آن را بطور کامل ادا کند. از چیزی که باعث نهی آن می شود دوری نماید. قلباً به سختی ها و مشکلاتی که برایش پیش می آید راضی باشد. آراستگی فرد مسلمان پایبندی اش به صبر، تحمل سختی ها، گریه و زاری نکردن و ناراحت نبودن او در هنگام بدبیاری و تلخی ایام است. خداوند متعال می فرماید:  {یا أیها الذین آمنوا استعینوا بالصبر والصلاة إن الله مع الصابرین} [بقرة: 153] معنی آیه ی شریفه: " ای کسانی که ایمان آورده‏اید از شکیبایی و نماز یاری جویید زیرا خدا با شکیبایان است "

پیامبران خداوند درود خدا بر آنان باد، شگفت آورترین مثال برای صبر و تحمل آزار به خاطر دعوت به سوی خداوند می باشند. رسول الله صلی الله علیه و سلم سختی های بسیاری را در راه گسترش اسلام تحمل کرده است، چنانکه اهل قریش  دعوت اسلام را رد کرده و به او دشنام می دادند. او را قبول نداشته و همسایگانش که مشرک بودند به آزار ایشان می پرداختند و خس و خاشاک را در مقابل خانه اش می گذاشتند. پیامبر صلی الله علیه و سلم در مقابل آن جز صبری زیبا و پسندیده کاری نکرد. عبد الله بن مسعود -رضی الله عنه- درباره ی شکیبایی پیامبر صلی الله علیه و سلم و بردباری ایشان در برابر اذیت و آزار مشرکان، می گوید: {کأنی أنظر رسول الله صلی الله علیه و سلم یحکی (یُشْبِه) نبیًّا من الأنبیاء -صلوات الله و سلامه علیهم- ضربه قومه فأدموه (أصابوه وجرحوه)، و هو یمسح الدم عن وجهه و یقول: اللهم اغفر لقومی فإنهم لا یعلمون} [متفق علیه] یعنی: " گویی همین الآن پیامبر صلی الله علیه و سلم را می نگرم! در حالیکه او از یکی از پیامبران صلواة الله علیهم حکایت می کند که قومش او را زدند و آغشته به خونش کردند و او خون را از چهره اش پاک می کرد و می گفت: خداوندا قومم را بیامرز، زیرا آنها نمی دانند." 

خداوند متعال پیامبرانش را بخاطر صبرشان بسیار توصیف کرده است و می فرماید: {و إسماعیل و إدریس و ذا الکفل کل من الصابرین. و أدخلناهم فی رحمتنا إنهم من الصالحین} [انبیاء: 85-86] یعنی‌: " و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از شکیبایان بودند. و آنان را در رحمت‏خود داخل نمودیم چرا که ایشان از شایستگان بودند." باز می فرماید: {فاصبر کما صبر أولوا العزم من الرسل} [احقاف: 35] معنی آیه: " پس همان گونه که پیامبران نستوه (الولعزم) صبر کردند صبر کن ... "

پیامبران اولولعزم (نستوه): نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و محمد، هستند. سلام و درود خدا بر آنان باد.

خداوند متعال می فرماید: {و لقد کذبت رسل من قبلک فصبروا علی ما کذبوا و آذوا فی سبیلی حتی أتاهم نصرنا} [انعام: 34] یعنی: " و پیش از تو نیز پیامبرانی تکذیب شدند ولی بر آنچه تکذیب شدند و آزار دیدند شکیبایی کردند تا یاری ما به آنان رسید ... "

خداوند متعال در باره ی پیامبرش ایوب علیه السلام می فرماید: {إنا وجدناه صابرًا نعم العبد إنه أواب}[ص: 44] یعنی: " ... ما او را شکیبا یافتیم چه نیکوبنده‏ای به راستی او توبه‏کار بود."، ایوب -علیه السلام- مردی بود دارای مال و اهل و عیال بسیار، و خداوند او را با همه ی آنها آزمود و سنجید. مریض گشته و بیماریش طی سالهای طولانی دامنگیر وی شد. نه از ثروت و نه از فرزندان چیزی نماند. بجز همسرش که با صبر و بردباری در کنارش ماند.

ایوب علیه السلام مثال بسیار بزرگی برای صبر بود او به قضا و قدر از جانب خداوند ایمان داشت. زبان او پیوسته در حال ذکر بود و در قلب خویش شکر گزار می ماند. خداوند به او امر کرد که با پاهایش بر زمین بکوبد و برایش چشمه ای از آب سرد خارج ساخت آنگاه به او فرمود تا با آن خود را بشوید و از آن بنوشد. آنحضرت این کار را کرد و خداوند درد و مریضی و نا خوشی را از او دور ساخت و دوباره به او سلامتی و زیبایی و مال بسیاری را باز گردانده و فرزندان نیکوکاری  را در برابر صبرش به وی عطا فرمود. خداوند متعال در این باره می فرماید: {و وهبنا له أهله و مثلهم معهم رحمة منا و ذکری لأولی الألباب} [ص: 43] یعنی: " و [مجددا] کسانش را و نظایر آنها را همراه آنها به او بخشیدیم تا رحمتی از جانب ما و عبرتی برای خردمندان باشد. "
 

مزیت صبر:

پروردگار به کسانی که صبر پیشه می کنند ثواب بزرگ و پاداش بسیار میدهد. خداوند متعال می فرماید: {و بشر الصابرین. الذین إذا أصابتهم مصیبة قالوا إنا لله و إنا إلیه راجعون. أولئک علیهم صلوات من ربهم و رحمة و أولئک هم المهتدون} [بقرة: 155-157] یعنی: " ... و مژده ده شکیبایان را. [همان] کسانی که چون مصیبتی به آنان برسد می‏گویند ما از آن خدا هستیم و به سوی او باز می‏گردیم. بر ایشان درودها و رحمتی از پروردگارشان [باد] و راه‏یافتگان [هم] خود ایشانند."

باز در جایی دیگر می فرماید: {إنما یوفی الصابرون أجرهم بغیر حساب} [زمر: 10] یعنی: " ... بی‏تردید شکیبایان پاداش خود را بی‏حساب [و] به تمام خواهند یافت."

پیامبر صلی الله علیه و سلم می فرماید: (ما أُعْطِی أحد عطاءً خیرًا و أوسع من الصبر) [متفق علیه] یعنی: " برای هیچکس بخشش و عطائی بهتر و وسیع تر از صبر داده نشده است." نیز می فرماید: (ما یصیب المسلم من نَصَبٍ (تعب) و لا وَصَبٍ (مرض) و لا هَمّ و لا حَزَنٍ و لا أذی و لا غَمّ حتی الشوکة یُشَاکُها إلا کفَّر الله بها من خطایاه) [متفق علیه] یعنی: " هیچ خستگی و مرضی، غم و اندوه و اذیت و شکنجه به مسلمان نمی رسد حتی خاری که بپایش می خلد، مگر اینکه خداوند جل جلاله در برابر آن گناهانش را می آمرزد."

انواع صبر:

صبر انواع بسیاری دارد از جمله:

صبر بر عبادات، در برابر گناهان، صبر در هنگام بیماری، صبر در گرفتاری، بر فقر و تنگدستی و صبر بر اذیت و آزار مردم.

صبر بر عبادات:

فرد مسلمان باید بر عبادات خویش صبر داشته باشد، چرا که به انجام رساندن آن ها به بهترین نحو ممکن، در اوقات مخصوص خود و همچنین پایبندی بر آن ها، نیازمند سعی و تلاش بسیار است. خداوند متعال به پیامبرش صلی الله علیه وسلم می فرماید: {و اصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم بالغداة و العشی یریدون وجهه} [کهف: 28] یعنی: " و با کسانی که پروردگارشان را صبح و شام می‏خوانند [و] خشنودی او را می‏خواهند شکیبایی پیشه کن". و می فرماید: {و أمر أهلک بالصلاة و اصطبر علیها} [طه: 132] یعنی: " و کسان خود را به نماز فرمان ده و خود بر آن شکیبا باش ما از تو جویای روزی نیستیم ما به تو روزی می‏دهیم و فرجام [نیک] برای پرهیزگاری "

صبر در برابر گناهان:

فرد مسلمان فریب هایی که انجام گناه را برایش می آرایند دوری جوید، و البته اینکار نیازمند صبر بسیار و اراده ای قوی است. پیامبر صلی الله علیه و سلم می فرماید: (أفضل المهاجرین من هجر ما نهی الله عنه، و أفضل الجهاد من جاهد نفسه فی ذات الله -عز وجل-) [طبرانی] یعنی: " بهترین هجرت کنندگان کسی است که از آنچه خداوند نهی فرموده است هجرت و دوری گزیند. و بهترین مبارزه و جهاد آنکسی است که با نفس خویش بخاطر خداوند عزوجل مبارزه نماید."

صبر در هنگام مریضی:

هنگامی که فرد مسلمان بر مریضی خویش که خداوند او را به آن مبتلا ساخته است، صبر می کند خداوند به او بهترین پاداش را می دهد. آنحضرت صلی الله علیه و سلم می فرماید: (من أصیب بمصیبة فی ماله أو جسده، و کتمها و لم یشْکُهَا إلی الناس، کان حقًّا علی الله أن یغفر له) [طبرانی] یعنی: " کسی که مصیبتی جانی یا مالی ببیند و آن را مخفی نگاه داشته و پیش کسی شکوه و ناله نکند، بر خداست که او را بیامرزد."
صبر مسلمان باعث ورود او به بهشت می شود بانو ام زفر رضی الله عنها، صرع داشت و از پیامبر صلی الله علیه و سلم تقاضا میکند که از خداوند برایش شفا بخواهد، پیامبر صلی الله علیه وسلم به او می فرماید: (إن شئتِ صبرتِ ولکِ الجنة، وإن شئتِ دعوتُ الله أن یعافیکِ) یعنی: " خواستی شکیبایی پیشه کن و بهشت از آن تو باشد. و خواستی از خداوند بخواه تا تو را از بیماری برهاند. " و به او گوشزد می کند که در برابر مریضی اش صبر کند تا در آخر به بهشت وارد شود. خداوند عزوجل در یک حدیث قدسی می فرماید: (إذا ابتلیتُ عبدی بحبیبتیه (عینیه) فصبر، عوضتُه منهما الجنة) [بخاری] یعنی: " هرگاه بنده ای را به فقدان دو حبیبش (یعنی: نور دو چشمش) مبتلا کنم  و صبر کند در عوض آن به وی بهشت می دهم."

صبر در هنگام گرفتاری:

مسلمان در برابر مصیبتی که بر جان و مال و خانواده اش وارد می شود صبر نماید. پیامبر صلی الله علیه و سلم می فرماید: (یقول الله تعالی: ما لعبدی المؤمن عندی جزاءٌ إذا قبضتُ صَفِیهُ من أهل الدنیا ثم احتسبه إلا الجنة) [بخاری] یعنی: " خداوند متعال می فرماید: هرگاه از بنده ی مؤمنم محبوب اهل دنیایش را بگیرم و او تنها بخاطر من صبر نماید، نزد من جزایی جز بهشت ندارد." یکی از بادیه نشینان از کنار افرادی گذشت که با صدای بلند گریه می کردند. پرسید: چه شده است؟ گفتند: کسی از ایشان مرده است. گفت (جز این نمی بینم که از دست پروردگار خویش فریاد رسی می خواهند و قضا و حکم او را دشوار می دانند و روی از پاداش او گردانیده اند. )

امام علی رضی الله عنه فرموده اند: " چنانچه صبر کنی تقدیر بر تو روا شده و تو بخاطر آن پاداش دریافت می کنی. و اگر بی تابی کنی تقدیر بر تو جاری شده و تو گناهکاری!"

صبر بر اذیت و آزار مردم:

پیامبر صلی الله علیه و سلم می فرماید: (المسلم إذا کان مخالطًا الناس و یصبر علی أذاهم، خیر من المسلم الذی لا یخالط الناس و لا یصبر علی أذاهم) [ترمذی] یعنی: " چنانچه مسلمانی با مردم درآمیخته و بر اذیت ایشان شکیبایی نماید او بهتر است مسلمانی که با مردم درنیامیخته و بر آزار ایشان شکیبایی نمی کند."
 

صبر ناپسندیده:

هرجور صبری پسندیده نیست. صبر در موارد زیر مکروه است:

صبر بر گمراهی و کوتاهی در عبادات و یا از دست دادن بعضی از فرایض مکروه می باشد.

اما صبر پسندیده آن است که در برابر بلایی که انسان نمی تواند آن را از خود دفع کند و یا از آن خلاص شود و یا بلایی که شرعا در آن ضرری نباشد صبر نماید. اما وقتی می تواند این ضرر را از خود دور نموده و آن را برطرف کند صبر کردن قابل قبول نیست. خداوند می فرماید:

  {إن الذین توفاهم الملائکة ظالمی أنفسهم قالوا فیم کنتم قالوا کنا مستضعفین فی الأرض قالوا ألم تکن أرض الله واسعة فتهاجروا فیها فأولئک مأواهم جهنم و ساءت مصیرًا} [نساء: 97] یعنی: " کسانی که بر خویشتن ستمکار بوده‏اند [وقتی] فرشتگان جانشان را می‏گیرند می‏گویند در چه [حال] بودید پاسخ می‏دهند ما در زمین از مستضعفان بودیم می‏گویند مگر زمین خدا وسیع نبود تا در آن مهاجرت کنید پس آنان جایگاهشان دوزخ است و [دوزخ] بد سرانجامی است."

اموری که به صبر و شکیبایی نمودن کمک می کنند:

* شناخت زندگی دنیا، اینکه دوام نداشته و از بین خواهد رفت. * فهم اینکه اول و آخر پادشاهی فقط از آن خداوند است و سرنوشتش به سوی او می باشد.

* به پاداش های نیکو در نزد خدا یقین داشته و بداند که بهترین پاداش ها از جانب خداوند در انتظار صابران است. خداوند متعال می فرماید: {ولنجزین الذین صبروا أجرهم بأحسن ما کانوا یعملون} [نحل: 96] یعنی: ... و قطعا کسانی را که شکیبایی کردند به بهتر از آنچه عمل می‏کردند پاداش خواهیم داد. "

* یقین داشتن به اینکه نصرت و یاری خداوند نزدیک است و از جانب وی گشایشی حاصل خواهدشد.در پس هر سختی آسانی است. « در نا امیدی بسی امید است، پایان شب سیه سپید است». وعده ی پادداش خداوند به مبتلایان به سختی و دشواری ها حتما و بدون شک تحقق خواهد یافت. خداوند متعال می فرماید: {فإن مع العسر یسرًا. إن مع العسر یسرًا} [شرح: 5-6] یعنی: " پس [بدان که] با دشواری آسانی است. آری با دشواری آسانی است."

* یاری طلبیدن از خداوند و پناه بردن به دامان او. فرد مسلمان احساس می کند که خدا با او است و از او مراقبت می کند. خداوند متعال می فرماید: {واصبروا إن الله مع الصابرین} [انفال: 46] یعنی: " ... و صبر کنید که خدا با شکیبایان است."

* پیروی کردن از اهل صبر و شکیبایی. تأمل در زندگانی صبرپیشگان و انواع و اقسام بلا و سختی هایی بر که برسرشان آمده است، به خصوص پیامبران و انبیای خدا.

* ایمان به قضا و قدر خدا و اینکه ناگزیر محقق خواهد شد. باور به اینکه آنچه بر انسان می آید گریزی از آن نبوده است و باید پیش می آمد، و چیزی که از سرش گذشته نمی بایست و نمی توانست برای او پیش بیاید. خداوند متعال می فرماید: {ما أصاب من مصیبة فی الأرض و لا فی أنفسکم إلا فی کتاب من قبل أن نبرأها إن ذلک علی الله یسیر. لکیلا تأسوا علی ما فاتکم و لا تفرحوا بما آتاکم} [حدید: 22-23] یعنی: " هیچ مصیبتی نه در زمین و نه در نفسهای شما [= به شما] نرسد مگر آنکه پیش از آنکه آن را پدید آوریم در کتابی است این [کار] بر خدا آسان است. تا بر آنچه از دست‏شما رفته اندوهگین نشوید و به [سبب] آنچه به شما داده است‏شادمانی نکنید ..."

* خودداری از عجله، خشم، دلتنگی، اندوه و نا امیدی از رحمت خدا. برای اینکه تمام اینها صبر و پایداری تان را سست می نمایند.

مترجم: مسعود

مصدر: سایت نوار اسلام

IslamTape.Com