لطفا نماز جمعه را برایم بطورواضع تشریح نمایید.

 

الحمدلله،

 

نماز جمعه بر هر فرد مسلمانی فرض است. مگر پنج گروه زیر :

1-    برده‌ای که در مالکیت سیدش است.

2-    زن.

3-    کودک.

4-    بیمار.

5-    مسافر.

خداوند متعال می‌فرماید:

)یا أیها الَّذِینَ آمَنُوا إذَا نُودِی لِلصَّلاَةِ مِن یومِ الجُمُعَةِ فَاسعَوا إلَی ذِکرِ اللهِ وَ ذَرُوا البَیعَ ذَلِکُم خَیرٌ لَکُم إن کُنتُم تَعلَمُون( (جمعه : 9)

«ای مؤمنان هنگامیکه روز جمعه برای نماز ندا داده شد به سوی ذکر و عبادت خدا بشتابید و خرید و فروش را رها سازید این برای شما بهتر و سودمندتر است اگر بدانید».

از طارق بن شهاب روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (الجمعة حق واجب علی کل مسلم فی جماعة إلا أربعة، عبد مملوک أو امرأة أو صبی أو مریض) «خواندن نماز جمعه همراه با جماعت بر هر فرد مسلمانی واجب است، مگر بر چهار گروه؛ برده‌ای که در مالکیت سیدش است، زن، کودک، و بیمار».

از ابن عمر روایت است که پیامبر  صلی الله علیه و سلم فرمود : (لیس علی المسافر جمعة)(*) «جمعه بر مسافر واجب نیست».

 

تشویق بر خواندن نماز جمعه

 

از ابوهریره  رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (من اغتسل ثم أتی الجمعة فصلی ما قدر له، ثم أنصت حتی یفرغ من خطبته، ثم یصلی معه غفرله ما بینه و بین الجمعة الأخری و فضل ثلاثة أیام) «هرکس در روز جمعه غسل کند و به نماز جمعه برود و آنچه برای او مقدر شده نماز بخواند؛ سپس تا فراغت (امام) از خطبه سکوت کند، سپس با او نماز بخواند، گناهان (صغیره) بین این جمعه و جمعه دیگرش و سه روز اضافه بر آن بخشوده می‌شود».

همچنین از ابوهریره روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (الصلوات الخمس، و الجمعة إلی الجمعة، و رمضان إلی رمضان مکفرات ما بینهن إذا اجتنبت الکبائر) «نمازهای پنج‌گانه و جمعه تا جمعه و رمضان تا رمضان، گناهان بین خود را از بین می‌برند به شرطی که از گناهان کبیره دوری شود».

 

برحذر داشتن از سستی در نماز جمعه

 

از ابن عمر و ابوهریره روایت است که آنان از رسول الله صلی الله علیه و سلم شنیدند که روی منبرش می‌فرمود : (لینتهین أقوام عن ودعهم الجمعات أو لیختمن الله علی قلوبهم ثم لیکونن من الغافلین) «افرادی که جمعه را ترک می‌کنند باید از این عملشان دست بکشند وگرنه خداوند بر قلبهای آنها مهر (غفلت) می‌زند، سپس در زمره غافلان قرار می‌گیرند».

از عبدالله روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم به گروهی که نماز جمعه را ترک می‌کردند فرمود : (لقد هممت أن آمر رجلا یصلی بالناس، ثم أحرق علی رجال یتخلفون عن الجمعة بیوتهم) «تصمیم داشتم که شخصی را مأمور کنم تا برای مردم نماز بخواند سپس بروم و خانه‌های مردانی را که به نماز جمعه نمی‌آیند بر سرشان آتش بزنم».

از ابوجعد ضمری روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (من ترک ثلاث جمع تهاونا بها طبع الله علی قلبه) «کسی که سه جمعه را از روی بی‌توجهی، ترک کند خداوند بر قلبش مهر می‌زند».

از اسامه بن زید روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (من ترک ثلاث جمعات من غیر عذر کتب من المنافقین) «کسی که سه جمعه را بدون عذر ترک کند، از منافقین به حساب می‌آید».

 

وقت نماز جمعه

 

وقت نماز جمعه همان وقت نماز ظهر است و قبل از آن نیز جایز است:

از انس بن مالک رضی الله عنه روایت است : (أن النبی صلی الله علیه و سلم کان یصلی الجمعة حین تمیل الشمس) «پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز جمعه را هنگام زوال خورشید می‌خواند».

از جابر بن عبدالله روایت است که : از او سؤال شد چه وقتی پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز جمعه را می‌خواند؟ گفت : (کان یصلی ثم نذهب إلی جمالنا فنریحها حین تزول الشمس) «نماز جمعه را می‌خواندغ سپس نزد شترانمان می‌رفتیم و هنگام زوال خورشید آنها را باز می‌گرداندیم».

 

خطبه

 

خطبه واجب است؛ چون از یک طرف پیامبر صلی الله علیه و سلم در تمام جمعه‌ها آنرا می‌خواند و هیچوقت آنرا ترک نمی‌کرد و از طرف دیگر می‌فرماید : (صلوا کما رأیتمونی أصلی) «همانگونه که مرا می‌بینید نماز می‌خوانم، نماز بخوانید».

 

روش پیامبر صلی الله علیه و سلم در خطبه:

پیامبر صلی الله علیه و سلم می‌فرماید : (إن طول صلاة الرجل و قصر خطبته مئنة من فقهه فأطیلوا الصلاة و أقصروا الخطبة و إن من البیان لسحرا) «طولانی بودن نماز خطیب و کوتاه بودن خطبه‌اش نشانه‌ای از فقیه بودن او است؛ پس نماز را طولانی و خطبه را کوتاه کنید و به راستی که برخی سخنان سحرآمیزند».

از جابربن سمره روایت است : (کنت أصلی مع النبی صلی الله علیه و سلم الصلوات، فکانت صلاته قصدا، و خطبته قصدا) «نمازها را با پیامبر صلی الله علیه و سلم می‌خواندم، در نماز و خطبه‌اش حد وسط را رعایت می‌کرد».

ازجابر بن عبدالله روایت است : (کان رسول الله صلی الله علیه و سلم إذا خطب احمرت عیناه وعلا صوته و اشتد غضبه کانه منذر جیش یقول صبحکم و مساکم) «پیامبر صلی الله علیه و سلم وقتی خطبه می‌خواند چشمانش سرخ و صدایش بلند می‌شد و عصبانیتش شدت پیدا می‌کرد انگار از آمدن لشکری هشدار می‌دهد و می‌گوید : دشمن صبح و شام به شما حمله می‌کند».

 

خطبه حاجت:

پیامبر صلی الله علیه و سلم خطبه‌ها و موعظه‌ها و درسهایش را با این خطبه که به خطبه حاجت معروف است شروع می‌کرد :

(إن الحمدلله، نحمده، و نستعینه، و نستغفره، و نعوذ بالله من شرور أنفسنا و سیئات أعمالنا، من یهده الله فلا مضل له، و من یضلل فلا هادی له، و أشهد أن لا إله إلا الله وحده لاشریک له و أشهد أن محمدا عبده و رسوله).

) یأْ أیهَاْ الَّذِینَ آمَنُوْاْ اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقَاْتِهِ وَ لاَتَمُوْتُنَّ إِلاَّ وَ أنْتُمْ مُسْلِمُون ( (آل عمران : 102)

) یأْ أیهَا النَّاسُ، اتَّقُوْاْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُم مِنْ نَّفْسٍ وَّاحِدَةٍ وَّ خَلَقَ مِنْهَاْ زَوْجَهَاْ وَبَثَّ مِنْهُمَاْ رِجَالاً کَثِیراً وَّ نِسَاءً وَ اتَّقُوْاْ اللهَ الَّذِی تَسَاءَلُوْنَ بِهِ وَالأرْحَاْمَ إِنَّ اللهَ کَاْنَ عَلَیکُمْ رَقِیبَاً ( (نساء : 1)

) یأْ أیهَا الَّذِینَ آمَنُوْاْ اتَّقُوا اللهَ وَ قُوْلُوْاْ قَوْلاً سَدِیداً یصْلِح لَکُمْ أَعْمَاْلَکُمْ وَ یغْفِرْلَکُمْ ذُنُوبَکُم وَ مَن یطِعِ اللهَ وَ رَسوُلَهُ فَقَدْ فَاْزَ فَوْزاً عَظِیماً ( (احزاب : 70 و 71)

أَمَّا بَعْدُ :

(فإن أصدق الحدیث کتاب الله، و خیر الهدی، هدی محمد صلی الله علیه و سلم و شر الأمور محدثاتها، و کل محدثة بدعة، و کل بدعة ضلالة و کل ضلالة فی النار)

«سپاس و ستایش تنها لایق خداست، او را شکر می‌گوییم و از او یاری می‌جوییم و از او طلب آمرزش می‌کنیم، و پناه می‌بریم به خدا از شرارت نفسهایمان و از بدیهای اعمالمان، هر کسی که خدا او را هدایت کند گمراه کننده‌ای برایش نیست، و کسی را که گمراه کند، هدایت کننده‌ای برایش نیست».

«و شهادت می‌دهم که هیچ معبود بر حقی غیر از الله نیست، یکتا است، شریکی ندارد و شهادت می‌دهم که محمد بنده و فرستاده او است».

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید آنچنانکه باید از خدا بترسید و نمیرید مگر آنکه مسلمان باشید».

«ای مردمان از (خشم) پروردگارتان بپرهیزید، پروردگاری که شما را از یک انسان بیافرید و (سپس) همسرش را از نوع او آفرید و از آن دو نفر مردان و زنان فراوانی منتشر ساخت، و از (خشم) خدایی بپرهیزید که همدیگر را بدو سوگند می‌دهید و بپرهیزید از اینکه پیوند خویشاوندی را گسیخته دارید، (وصله رحم را نادیده گیرید) زیرا بیگمان خداوند مراقب شما است».

«ای مؤمنان از خدا بترسید و سخن حق و درست بگویید، در نتیجه خدا (توفیق خیرتان می‌دهد و) اعمالتان را اصلاح می‌کند و گناهانتان را می‌بخشاید هر کس که ازخدا و پیامبرش فرمانبرداری کند قطعا به پیروزی و کامیابی بزرگی دست می‌یابد».

«اما بعد راستترین سخن، کتاب خدا است و بهترین روش و سنت، روش و سنت محمد صلی الله علیه و سلم است وبدترین امور چیزهای ساختگی است و هر ساخته شده‌ای (در دین) بدعت و هر بدعتی گمراهی و هر گمراهی در آتش است».

کسی که در خطبه‌های پیامبر صلی الله علیه و سلم و اصحاب او دقت کند در می‌یابد که خطبه‌های آنها دربرگیرنده مطالبی است از قبیل بیان هدایت، توحید، ذکر صفات پروردگار، اصول کلی ایمان، دعوت به سوی خدا، ذکر نعمتهای الهی؛ نعمتهایی که باعث محبت خداوند در قلب بندگانش می‌‌شود، و روزهایی که آنها را از عذابش می‌ترساند.

همچنین درمی‌یابد که پیامبر صلی الله علیه و سلم و اصحاب در خطبه‌های خود مردم را به ذکر و شکر امر کرده‌اند، ذکر و شکری که موجب پیدایش محبت خداوند در قلب آنها می‌شد، و طوری عظمت و اسماء و صفات خدا را ذکر می‌کردند و مردم را به طاعت و شکر و ذکر دعوت می‌نمودند که قلب آنها مملواز محبت به خدا می‌شد به طوری ک شنوندگان جلسه را ترک می‌کردند در حالی که خدا را دوست داشتند وخدا هم آنها را دوست داشت. پیامبر صلی الله علیه و سلم در خطبه‌هایش بسیار قران می‌خواند خصوصاً سوره «ق» را، ام هشام بنت حرث بن نعمان گوید : (ما حفظت ق إلا من فی رسول الله صلی الله علیه و سلم مما یخطب بها علی المنبر) «سوره ق را حفظ نکردم مگر از زبان پیامبر صلی الله علیه و سلم که هنگام خطبه بسیار آنرا بر منبر تکرار می‌کرد».

 

وجوب سکوت و حرمت سخن گفتن هنگام خطبه:

از ابوهریره روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (إذا قلت لصاحبک یوم الجمعة أنصت و الإمام یخطب فقد لغوت) «هرگاه هنگام خطبه امام به دوستت گفتی ساکت شو، سخن باطلی گفته‌ای».

 

خواندن نماز قبل از نماز جمعه وبعد از آن

 

از ابوهریره روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (من اغتسل یوم الجمعة ثم أتی المسجد فصلی ما قدرله، ثم أنصت حتی یفرغ من خطبته، ثم یصلی معه، غفرله ما بینه و بین الجمعة الأخری و فضل ثلاثة أیام) «کسی که روز جمعه غسل کند سپس به نماز جمعه برود و آنچه برای او مقدر شده نماز بخواند سپس تا فارغ شدن (امام) از خطبه ساکت شود؛ سپس با او نماز بخواند، گناهان (صغیره‌ی) بین این جمعه و جمعه دیگرش و سه روز اضافه بخشوده می‌شود».

پس هر کس قبل از نماز جمعه به مسجد بیاید، تا زمانی که امام به مسجد می‌آید، هر آنچه را که می‌خواند بدون محدودیت نماز بخواند.

اما آنچه امروزه به نام سنت قبل از جمعه معروف است اصلی در سنت صحیح ندارد و معلوم است که : «پیامبر صلی الله علیه و سلم بعد از آنکه بلال اذان را می‌گفت شروع به خطبه می‌کرد و بطور قطع هیچ کسی بلند نمی‌شد تا دو رکعت نماز سنت بخواند و اذان جمعه بیش از یکی نبوده، پس چه وقتی آنها سنت جمعه را خواندند؟».

أما بعد از نماز جمعه می‌تواند چهار رکعت یا دو رکعت نماز سنت بخواند (به دلیل احادیث زیر) :

از ابوهریره روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (إذا صلی أحدکم الجمعة فلیصل بعدها أربعا) «هرگاه یکی از شما نماز جمعه را خواند، بعد از آن چهار رکعت بخواند».

از ابن عمر روایت است که : (أن النبی صلی الله علیه و سلم کان لایصلی بعد الجمعة حتی ینصرف فیصلی رکعتین فی بیته) «پیامبر صلی الله علیه و سلم بعد از جمعه نماز نمی‌خواند تا بیرون می‌رفت سپس دو رکعت را در خانه می‌خواند».

 

آداب روز جمعه

 

مستحب است کسی که در نماز جمعه شرکت می‌کند اعمالی را که در احادیث زیر آمده انجام دهد:

از سلمان فارسی روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (لایغتسل رجل یوم الجمعة ویتطهر ما استطاع من الطهر، و یدهن من دهنه، أو یمس من طیب بیته، ثم یخرج فلایفرق بین اثنین، ثم یصلی ما کتب له، ثم ینصت أذا تکلم الإمام، إلا غفرله ما بینه و بین الجمعة الأخری) «هر کس در روز جمعه غسل و در حد توان نظافت و از روغن و بوی خوش خانه‌اش استفاده کند؛ سپس به مسجد برود و بین هیچ دونفری فاصله نیاندازد و آنچه برای او مقدر شده نماز بخواند، سپس وقتی امام شروع به خطبه کرد ساکت شود، گناهان (صغیره) او از این جمعه تا جمعه بعدی بخشوده می‌شود».

از ابوسعید روایت است : (من اغتسل یوم الجمعة، و لبس من أحسن ثیابه، و مس من طیب إن کان عنده ثم أتی الجمعة فلم یتخط أعناق الناس، ثم صلی ما کتب الله له، ثم أنصت إذا خرج إمامه حتی یفرغ من صلاته کانت کفارة لما بینها و بین الجمعة التی قبلها) «هرکس در روز جمعه غسل کند و از بهترین لباسهایش بپوشد و اگر بوی خوش نزد او بود، استفاده کند، سپس به نماز جمعه برود و از روی گردن مردم قدم برندارد، سپس آنچه خداوند برای او مقدر کرده نماز بخواند؛ سپس از هنگامی که امام برای خطبه خارج می‌شود تا موقع تمام شدن نماز ساکت شود، (جمعه او) کفاره گناهانی می‌شود که بین این جمعه و جمعه قبل انجام داده است».

از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (إذا کان یوم الجمعة کان علی کل باب من أبواب المسجد ملائکة یکتبون الناس علی قدر منازلهم الأول فالأول، فإذا جلس الإمام طووا الصحف و جاءوا یستمعون الذکر، و مثل المهجر کمثل الذی یهدی بدنة ثم کالذی یهدی بقرة، ثم کالذی یهدی الکبش، ثم کالذی یهدی الدجاجة ثم کالذی یهدی البیضة) «وقتی که روز جمعه فرا می‌رسد؛ در کنار هر یک از درهای مسجد فرشته‌ای قرار می‌گیرد و درجات مردم را به ترتیب بر حسب وارد شدنشان، یکی پس از دیگری می‌نویسند، و وقتی که امام شروع به خواندن خطبه کند دفترهایشان را درهم می‌پیچند و به خطبه گوش می‌دهند. و ثواب کسی که زود به مسجد می‌آید، مانند کسی است شتری را قربانی کرده، و سپس مانند کسی که گاوی را قربانی کرده، و سپس مانند کسی که قوچی را قربانی کرده، سپس مانند کسی که مرغی را قربانی کرده، سپس مانند کسی که تخم مرغی را قربانی کرده است».

 

اذکار و دعاهای مستحب روز جمعه

 

1- صلوات و سلام بسیار بر پیامبر صلی الله علیه و سلم فرستادن:

از اوس بن اوس روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (إن من أفضل أیامکم یوم الجمعة، فیه خلق آدم، و فیه قبض، و فیه النفخة، و فیه الصعقة، فأکثروا علی من الصلاة فیه فإن صلاتکم معروضة علی، قالوا : یا رسول الله، و کیف تعرض علیک صلاتنا و قد أرمت؟ فقال : إن الله عزوجل حرم علی الأرض أن تأکل أجساد الأنبیاء) «به راستی از بهترین روزهای شما روز جمعه است، که در آن آدم خلق شده، و در آن فوت کرده، و دو صور (که با یکی می‌میرند و دیگری زنده می‌شوند) در آن دمیده می‌شود؛ پس در روز جمعه بسیار صلوات بر من بفرستید که صلوات شما بر من عرضه می‌شود، گفتند : ای رسول خدا! چگونه صلوات ما بر تو عرضه می‌شود در حالی که جسد تو پوسیده است؟ فرمود: خداوند بر زمین حرام کرده که اجساد پیامبران را بخورد (از بین ببرد)».

2- خواندن سوره کهف:

از ابوسعید خدری روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (من قرأ سورة الکهف فی یوم الجمعة أضاء له من النور ما بین الجمعتین) «کسی که در روز جمعه سوره کهف را بخواند در فاصله بین دو جمعه نوری برایش روشن می‌شود».

3- دعای زیاد به امید مصادف شدن با ساعت اجابت دعا:

از جابر -رضی الله عنه- روایت است که پیامبر -صلی الله علیه وسلم- فرمود : (یوم الجمعة اثنتا عشرة ساعة، لایوجد فیها عبد مسلم یسأل الله عزوجل شیئا إلا آتاه، فالتمسوها آخر ساعة بعد صلاة العصر)

«روز جمعه دوازده ساعت است (در این میان ساعتی هست که) هر بنده مسلمانی در آن ساعت از خداوند چیزی بخواهد حتما به او می‌دهد، آن را در آخرین ساعت روز جمعه بعد از نماز عصر جستجو کنید».

 

 

خواندن نماز جمعه در مسجد جامع

 

از عایشه روایت است : (کان الناس ینتابون یوم الجمعة من منازلهم و العوالی و ...) «مردم گاه گاهی از منازلشان که در روستاهای اطراف و عوالی (که در فاصلة چهار مایلی و بیشتر از مدینه بودند) برای جمعه (به مدینه) می‌آمدند».

از زهری روایت است که : (أن أهل ذی الحلیفة کانوا یجتمعون مع النبی صلی الله علیه و سلم و ذلک علی مسیرة ستة أمیال من المدینة) «اهل ذوالحلیفه با پیامبر صلی الله علیه و سلم جمعه می‌‌کردند و ذوالحلیفه در فاصله شش مایلی مدینه قرار داشت».

از عطاء بن ابی رباح روایت است : (کان أهل منی یحضرون الجمعة بمکة) «اهل منی برای نماز جمعه به مکه می‌آمدند».

حافظ ابن حجر در تلخیص (55/2) گوید :

«نقل نشده که پیامبر صلی الله علیه و سلم به کسی اجازه داده باشد تا در یکی از مساجد مدینه یا روستایی از روستاهای نزدیک آن نماز جمعه برگزار کند».

 

وصلی الله وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین

سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت

IslamPP.Com

 

    منبع: اسلام پرسش و پاسخ