بسم الله الرحمن الرحیم

 

قلب تو.. در چه گروهی قرار دارد؟!

 

قلب به حرکت درآورنده ی دیگر اعضای جسم انسان است. به وسیله ی آن اعمال شخص صالح یا فاسد می شود. قلب، مکانی است که از آن نور ایمان نشأت می گیرد و بر روح و جسم انسان تابانده می شود. پس قلب، فرمانروای جسم است.

رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "آگاه باشید که در بدن، پاره گوشتی وجود دارد که هرگاه اصلاح شود، تمام بدن اصلاح می گردد، و هرگاه فاسد شود تمام بدن فاسد و تباه می گردد! بدانید که این پاره گوشت، قلب است!"[1].

قلب را به دلیل کثرت دگرگون شدن و تغییر یافتن از حالی به حال دیگر "قلب" نامیده اند. برای همین است که رسول الله صلی الله علیه وسلم این دعا را همواره تکرار می نمودند: "یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِکَ"[2]. یعنی: ای تغییر دهنده قلبها، قلبم را بر دینت ثابت بگردان.

همچنین ایشان دگرگونی و تغییر حالات آن را به صورت بسیار زیبایی توصیف می نمایند؛ در حدیثی می فرمایند: "مثال قلب، مانند پَری است در صحرا، که باد آن را منقلب و واژگون می کند"[3]. در این مثال زیبا رسول الله صلی الله علیه وسلم نشان می دهند که فتنه ها بر قلب به سرعت تأثیر می گذارند و باعث تغییر حالت آن می شوند همان طور که باد، یک پری را به راحتی از این رو به آن رو می کند. قلب مانند پری سبک است که حتی نسیمی آرام باعث درگرگونی آن می شود و مسیر آن را تغییر می دهد.

 

انواع قلب ها:

 علمای بسیار زیادی در مورد قلب و انواع آن و چگونگی تعلقش به خیر و شر سخنان گفته اند و قبل از همه ی آنان رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد آن اموری را ذکر نموده اند. ایشان در حدیثی می فرمایند: "فتنه ‌ها و معاصی، همچون بافتن حصیر، یکی یکی در برابر قلب ها رژه می‌ روند. پس هر قلبی که از آن‌ بنوشد - تأثیرپذیر شود - نقطه‌ ی سیاهی در آن پدید می ‌آید. اما هر قلبی که از آن‌ ها روی ‌گردان شود، نقطه‌ ی سفیدی در آن پدید می ‌آید، تا این که قلب، در یکی از این دو دسته قرار می گیرد: "مانند سنگ مرمری است که چون الماس از سفیدی می درخشد، و تا آسمان‌ ها و زمین پا برجاست، فتنه و گناه زیانی را به آن نمی ‌رساند، و دیگری قلبی سیاه و تیره به سان کوزه ‌ای وارونه شده که نیکی را نمی‌ شناسد و هیچ منکری و بدی ای را انکار نمی کند و تنها از هواهای نفسانی خویش پیروی می‌ کند"[4].

بنابراین قلب ها به دو دسته ی اساسی تقسیم می شوند: قلب های سفید و قلب های سیاه.

دسته ی اول: قلب های سفید و درخشنده:

قلب های مطمئن و آرام: الله تعالی می فرماید: {آن کسانی که ایمان آورده و قلب هایشان با یاد الله آرامش پیدا می کند، بدانید که همانا قلب ها با نام الله آرام می گیرند}[5].

ابن قیم رحمه الله می فرماید: طمأنینه یعنی: سکون و آرامش قلب، و عدم اضطراب و نگرانی آن.

قلب نمی تواند آرام بگیرد مگر با ایمان و یقین، و قرآن کریم وسیله ای است برای دست یافتن به آن و صاحب چنین قلبی هنگام مواجه شدن با مشکلات و مصیبت ها هرگز پریشان نمی گردد.

 

قلب ها ی سالم: الله عزوجل می فرماید: {مگر کسی که با قلبی سالم به پیشگاه الله بیاید}[6].

سعید بن مُسَیِب رحمه الله می فرماید: قلب سالم، قلب شخص مؤمن است زیرا قلب کافر و منافق، بیمار می باشد.

و ابوعثمان سیادی رحمه الله می فرماید: قلب سالم: قلبی است خالی از هرگونه بدعت، و با سنت رسول الله آرام می گیرد.

حسن بصری رحمه الله می فرماید: قلب سالم: قلبی است که از آفت و فتنه ی مال و فرزند سالم و به دور است.

 

قلب های توبه کار: الله جل و علا می فرماید: {کسی که در نهان از الله رحمن بترسد، و با قلبی توبه کار، در محضر او آمده باشد}[7].

قُرْطبی رحمه الله می فرماید: یعنی قلبی که به سوی طاعت الله روی می آورد.

ابن قیم رحمه الله می فرماید: حقیقت انابت (توبه) یعنی روی آوردن قلب به سوی اطاعت کردن از الله و محبت داشتن و بازگشت به سوی اوست.

 

قلب های هراسان و بیمناک: الله متعال می فرماید: {همانا مؤمنان کسانیند که چون ذکر الله شود قلب هایشان هراسان گردند}[8].

شوکانی رحمه الله می فرماید: هراس یعنی: ترس و وحشت - از گناهانی که مرتکب شده است-.

سُدِّی رحمه الله می فرماید: یعنی اگر هنگامی که می خواست ظلمی کند به او گفته شود: تقوای الله را پیشه کن و از این کار دست بردار در این لحظه قلبش ازترس گناه به هول و هراس می افتد.

در داستانی آمده است که فرمانداری خواست مِلْک شخص فقیری را بگیرد و به او ظلم کند؛ مرد فقیر به او گفت: "به الله سوگند، شکایتت را نزد ملک جبار و قهار – الله – می کنم تا بر تو تیرهای شبانه ای را که به خطا نمی روند مسلط گرداند". فرماندار گفت: "به الله سوگند که من طاقت آن را نخواهم داشت، ملکت را بگیر من طاقت و توانش را ندارم".

این داستان به ما نشان می دهد که قلب چنین شخصی نصیحت و یادآوری را می پذیرد و زمانی که بدی کارش را حس کند و نفسش را محاسبه کند از ظلم دست برمی دارد. زیرا از عقاب الهی می هراسد.

 

 قلب های محکم و استوار: الله عزوجل می فرماید: {تا اینکه قلب هایتان را قوی و محکم گرداند}[9].

شوکانی رحمه الله می فرماید: یعنی آن را در مواقع سخت و دشوار صبور، قوی و ثابت می گرداند.

 

قلب های خاضع: الله متعال می فرماید: {آنگاه که قلب هایشان برای آن، خاضع گردند}[10].

ابن عباس رضی الله عنهما و قَتاده رحمه الله می فرمایند: خاضعین یعنی: متواضعانه.

مُجاهد رحمه الله می فرماید: خاضع یعنی: کسی قلبش با روی آوردن به سوی الله آرام می گردد.

ابراهیم نخَعِی رحمه الله می فرماید: یعنی: نمازگزاران مخلص.

 

قلب های خاشع: الله سبحانه و تعالی می فرماید: {آیا برای کسانی که ایمان آورده اند وقت آن نرسیده است که قلب هایشان برای ذکر الله خاشع گردند؟}[11].

خشوع یعنی: قلبی که در برابر الله تعالی رام شده و فروتن باشد.

 

قلب های لرزان و مطیع: الله متعال می فرماید: {الله بهترین سخن را نازل کرده است، کتابی که متشابه است و هر دو ( از وعد و وعید و داستان و احکام) تشکیل شده است که با شنیدن آن پوست های کسانی که از پروردگارشان می ترسند، به لرزه می افتد، آنگاه پوست ها و قلب هایشان با یاد الله نرم  و مطیع می شوند}[12].

زَجَّاج رحمه الله می فرماید: زمانی که آیه های عذاب ذکر می شود پوست های کسانی که از الله تعالی ترس و هراس دارند به لرزه می افتد سپس با ذکر آیه های رحمت، قلب هایشان نرم و آرام می شوند.

 

دسته ی دوم: قلب های سیاه:

صاحبان این گونه قلب ها به راحتی تحت تأثیر فتنه ها و هوی و هوس خویش قرار می گیرند. در قلب های آنان شکاف ها و منافذی وجود دارد که شر و فساد در آن ها رخنه می کنند و قلب های تشنه ی شان خود را با آن سیراب می کنند. از جمله ی این نوع قلب ها:

 

قلب های خشن و سنگ دل: الله عزوجل می فرماید: {و اگر تندخو و سخت ‌دل بودی بی شک از اطراف تو پراکنده می شدند}[13].

قُرْطبی رحمه الله می فرماید: سختی قلب عبارتند از: اخم کردن، عدم داشتن احساس در انجام کار نیک و عفو و بخشش، همچنین عدم شفقت و مهربانی می باشد.

 

قلب های منحرف و گمراه: الله جل و علا می فرماید: {اما کسانی که در قلب هایشان کژی و انحراف است}[14].

قرطبی رحمه الله می فرماید: انحراف یعنی کج و مایل شدن؛ جایی که الله تعالی می فرماید: {پس چون آنها از حق، منحرف شدند، الله قلب هایشان را منحرف ساخت}[15] و این آیه شامل تمام فرقه های کافر، زندیق، غافل و اصحاب بدعت می شود.

 

قلب های غافل: الله متعال می فرماید: {و از کسی فرمان مبر که قلب او را از یادمان، غافل ساخته ایم، و او از هوای خود پیروی کرده و امورش را از حد گذرانده – زیاده روی کرده است -}[16].

 

قلب های بی رحم و سخت: الله سبحانه و تعالی می فرماید: {سپس بعد از این قلب های شما سخت شد}[17].

قرطبی می فرماید: سختی قلب یعنی: خشونت، تندی و بی عاطفگی، به عبارت دیگر یعنی عدم بازگشت به سوی الله و گوش دادن به آیاتش می باشد.

ابن قیم رحمه الله قلب قاسی و بی رحم را اینگونه توصیف می نماید: سختی و صلابتی در آن نهفته است که گرما و حرارت پندها و عبرت های دنیایی بر آن تأثیر نمی گذارد و نرم نمی شود، پس فقط حرارت آتش جهنم می تواند سختی و صلابت آن را ذوب کند.

همچنین می گوید: بر هیچ بنده ای ضربه ای بزرگتر و سنگین تر از قساوت قلب و دوری از الله وارد نشده است.

 

قلب های سر پوشیده و درون غلاف: الله جل شأنه می فرماید: {و گفتند: قلب های ما سرپوشیده و در غلاف است}[18]. یعنی در پوشش و غلافی هستند که آیات الهی و پند و موعظه به درون آن ها راه نمی یابد.

 

قلب های مریض: الله متعال می فرماید: {پس آنگاه کسی که در قلبش بیماری و مرض است – بیمار دل -؛ طمع کند}[19].

ابن تیمیه رحمه الله در مورد این آیه می فرماید: این قلبی است که در آن مرض شهوت نهفته است. پس قلبی که سالم است اگر زنی به او تعرض کرده و جلوه گری کند به آن توجهی نمی کند به خلاف قلبی که به مرض شهوت دچار است به خاطر ضعف و سستی ای که در آن وجود دارد به سوی او میل می یابد و هر اندازه بیماری اش بیشتر باشد تمایلش نیز بیشتر خواهد بود.

 

قلب های مُهر شده: این نوع قلب، از بدترین نوع قلب ها می باشد. الله متعال در مورد شخص گمراه می فرماید: {و بر گوش و دل او مهر نهاده شده است}[20].

این قلبی است که تمام پنجره ها و نوافذی که نور ایمان به آن دمیده می شود را بسته است و تمام درک و احساسش نسبت به هدایت از بین رفته و تمام حواسش نسبت به طاعت و فرمانبرداری از خالقش را از دست داده است.

 

از الله تعالی خواستاریم که ما را صاحبان قلب های سفید، پاک و طاهر گرداند.

 

مترجم: ام احمد

 

 

[1] "أَلا وَإِنَّ فِی الْجَسَدِ مُضْغَةً، إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ کُلُّهُ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ کُلُّهُ، أَلا وَهِیَ الْقَلْبُ" روایت بخاری و مسلم.

[2] "ای دگرگون کننده ی قلب ها! قلبم را بر دینت ثابت و استوار گردان" روایت ترمذی و احمد. ترمذی آن را حسن، ابن تیمه و آلبانی آن را صحیح دانسته است و محققین مسند احمد گفته اند: سند آن بر اساس شرط مسلم، قوی است.

[3] "مَثَلُ الْقَلْبِ مَثَلُ الرِّیشَةِ تُقَلِّبُهَا الرِّیَاحُ بِفَلَاةٍ" روایت ابن ماجه. آلبانی آن را صحیح دانسته است.

[4] "تُعْرَضُ الْفِتَنُ عَلَی الْقُلُوبِ کَالْحَصِیرِ عُودًا عُودًا فَأَیُّ قَلْبٍ أُشْرِبَهَا نُکِتَ فِیهِ نُکْتَةٌ سَوْدَاءُ وَأَیُّ قَلْبٍ أَنْکَرَهَا نُکِتَ فِیهِ نُکْتَةٌ بَیْضَاءُ حَتَّی تَصِیرَ عَلَی قَلْبَیْنِ عَلَی أَبْیَضَ مِثْلِ الصَّفَا فَلَا تَضُرُّهُ فِتْنَةٌ مَا دَامَتْ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَالْآخَرُ أَسْوَدُ مُرْبَادًّا کَالْکُوزِ مُجَخِّیًا لَا یَعْرِفُ مَعْرُوفًا وَلَا یُنْکِرُ مُنْکَرًا إِلَّا مَا أُشْرِبَ مِنْ هَوَاهُ" روایت مسلم.

[5] {الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّـهِ ۗأَلَا بِذِکْرِ اللَّـهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ} رعد:28

[6] {إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّـهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ} شعراء:89

[7] {مَنْ خَشِیَ الرَّحْمَٰنَ بِالْغَیْبِ وَجَاءَ بِقَلْبٍ مُنِیبٍ} ق:33

[8] {إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّـهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ} انفال:2

[9] {لِیَرْبِطَ عَلَیٰ قُلُوبِکُمْ} انفال: 11

[10] {فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ} حج:54

[11] {أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّـهِ} حدید:16

[12] {اللَّـهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِیَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِینُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَیٰ ذِکْرِ اللَّـهِ} زمر:23

[13] {وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ} آل عمران:159

[14] {فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ} آل عمران:7

[15] {فَلَمَّا زَاغُوا أَزَاغَ اللَّـهُ قُلُوبَهُمْ} صف:5

[16] {وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا} کهف:28

[17] {ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ مِنْ بَعْدِ} بقره:74

[18] {وَقَالُوا قُلُوبُنَا غُلْفٌ} بقره:88

[19] {فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ} احزاب:32

[20] {وَخَتَمَ عَلَیٰ سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ} جاثیه:23

 

 

 

    منبع: islamtape