واجب بودن نیکی به والدین و فرمانبرداری از آنان موضوع: احسان و نیکوکاری تاریخ انتشار: 2016-10-14 | بازدید: 1074

بسم الله الرحمن الرحیم

واجب بودن نیکی به والدین و فرمانبرداری از آنان

اسلام نسبت به والدین سفارشات زیادی نموده و نیکی کردن به آنان بر فرزندان واجب قرار داده است.

الله عزوجل در آیات بسیار زیادی حق والدین را در کنار حق خودش ذکر می نماید که این نشان از مدای اهمیت حق آنان دارد. مثل کلام الله تعالی که می فرماید: {و الله را بپرستید و چیزی را با او شریک مگردانید و به پدر و مادر نیکی کنید}[1] و در جای دیگر می فرماید: {و پروردگارت مقرر داشته است که: جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید}[2].

همچنین الله تبارک و تعالی می فرماید: {و به انسان درباره ی پدر و مادرش سفارش کردیم، مادرش او را با ناتوانی روی ناتوانی – ضعف روز افزون – حمل کرد و از شیر باز گرفتنش در دو سال است - آری، سفارش کردیم - که برای من و برای پدر و مادرت شکر به جای آور که باز گشت به سوی من است}[3]. آیات در این باره بسیار زیادند و این ها همه دلیل بر واجب بودن احسان و نیکی به آنان است و باید از آنان تشکر کند به خاطر نیکی هایی که آنان در حق از زمان پیدا شدنش در شکم مادرش تا زمانی که بزرگ شده و استقلال یافته و منافع خودش را شناخته است، کرده اند.

احترام گذاشتن به پدر و مادر از اهمیت بسیار والایی برخوردار است:

همانا آن اطاعت کردن از الله و رسولش صلی الله علیه وسلم است. زیرا الله تعالی فرموده است: {و ما به انسان سفارش کردیم که به پدر ومادرش نیکی کند}[4] و آیاتی که قبلا ذکر کردیم الله متعال در آن ها انسان را به نیکی کردن با پدر و مادرش امر می کند که انجام این عمل، اطاعت کردن از الله جل جلاله است. در حدیثی ابن مسعود رضی الله عنه می فرماید: "از رسول الله صلی الله علیه وسلم پرسیده شد: چه عملی بهتر است؟ فرمودند: ایمان به الله و رسولش سپس نیکی کردن به پدر و مادر..."[5].
همچنین فرمانبرداری و احترام گذاشتن به پدر و مادر باعث داخل شدن به بهشت می شود. همانطور که ابوهریره رضی الله عنه می فرماید که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: "بینی اش به خاک مالیده شود سپس بینی اش به خاک مالیده شود سپس بینی اش به خاک مالیده شود!! گفته شد: چه کسی ای رسول الله؟! فرمودند: کسی که پدر یا مادرش یا هردوی آنان را در دوران پیری شان دریابد و با وجود این وارد بهشت نشود"[6].
احترام گذاشتن به آن دو و اطاعت کردن از آنان باعث ایجاد الفت، مهربانی و محبت می شود.
احترام گذاشتن و فرمانبرداری از آنان در حقیقت تشکر کردن از آنان است زیرا آنان سبب وجود ما در این دنیا هستند و همچنین تشکری است به خاطر تربیت و اهتمام و توجه داشتن آنان به ما در زمان کودکی. الله متعال می فرماید: {که برای من و برای پدر و مادرت شکر به جای آور که باز گشت به سوی من است}[7].
نیکی کردن به والدین باعث می شود که فرزندان مان نیز به ما نیکی کنند. الله جل وعلا می فرماید: {آیا پاداش نیکی جز نیکی است؟!}[8].

احسان و نیکویی به پدر و مادر شامل انفاق کردن بر آنان در زمان نیاز، سمع و طاعت و فرمانبرداری از آنان در اعمال صالح و خوب، تواضع و مهربانی کردن، عدم بالا بردن صدا بر آنان و سخن گفتن با والدین با اسلوبی خوب و نیک و گفتن کلام زیبا و خوشایند. همان طور که الله متعال می فرماید: {و پروردگارت مقرر داشته است که: جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید، هرگاه یکی از آن دو یا هر دوی آنها نزد تو به سن پیری رسیدند، حتی به آنها کلمه ی افّ - که کمترین کلمه ی رنج آور است را - نگو و بر سر آنها فریاد نزن و با نیکی و بزرگوارانه با آنها سخن بگو (23) و از روی مهربانی بال فروتنی و خاکساری برای آنها فرود آور و بگو: بارالها! به آنان رحمت آور همانگونه که مرا در کودکی پرورش دادند}[9].

همچنین از رسول الله صلی الله علیه وسلم پرسیده شد: "کدام عمل افضل تر است؟ فرمودند: نماز خواندن در وقتش. گفته شد: سپس کدام؟ فرمودند: نیکی به والدین. گفته شد: سپس کدام؟ فرمودند: جهاد در راه الله"[10].

ایشان صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "خوشنودی الله در خوشنودی والدین است و نارضایتی الله در نارضایتی والدین است"[11] و در لفظ دیگر می فرمایند: "رضایت الله در رضایت پدر است و نارضایتی الله در نارضایتی پدر است"[12]. پس زمانی که رضایت الله در رضایت پدر نهفته باشد باید بدانیم که مادر در این زمینه اولی تر است، زیرا در حدیثی آمده است: "مردی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: ای رسول الله! چه کسی برای خوش رفتاری من از دیگران، مستحق تر است؟ فرمودند: مادرت. گفت: سپس چه کسی؟ فرمودند: سپس مادرت. گفت: سپس چه کسی؟ باز فرمودند: سپس مادرت. گفت: پس از او چه کسی؟ فرمودند: سپس پدرت"[13]. می بینیم که در این حدیث شریف رسول الله صلی الله علیه وسلم سه بار این منزلت را به مادر نسبت داده و یک بار فقط به پدر!! پس زمانی که رضایت و نارضایتی الله در رضایت و نارضایتی پدر باشد پس من باب اولی رضایت و نارضایتی او در رضایت و نارضایتی مادر نیز هست.

احادیث زیادی در زمینه ی نیکی کردن به والدین و واجب بودن احسان و فرمانبرداری از آنان روایت شده است که در اینجا فقط به برخی از آنان اشاره کردیم.

باید بدانیم بدرفتاری با پدر و مادر و نافرمانی از آنان که همان عقوق والدین نامیده می شود یکی از گناهان کبیره به شمار می آید و رسول الله صلی الله علیه وسلم به شدت از آن نهی نموده و برحذر داشته اند. در حدیثی ایشان صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "آیا شما را از بزرگترین گناهان کبیره آگاه نسازم – ایشان سه بار این جمله را تکرار نمودند – گفتیم: بلی ای رسول الله! فرمودند: شرک ورزیدن به الله و عقوق والدین.."[14]. همچنین فرمودند: "همانا یکی از بزرگترین گناهان کبیره این است که شخصی پدر و مادرش را لعنت کند. گفته شد: ای رسول الله چگونه ممکن است کسی پدر و مادرش را لعنت کند؟! فرمودند: شخصی، پدر دیگری را دشنام می دهد و او در پاسخ به پدر او دشنام می دهد و مادرش را دشنام می دهد و در پاسخ مادر او را دشنام داده می شود"[15] در اینجا می بینیم که حتی از دشنام دادن به دیگران که سبب دشنام دادن به والدینمان شود باز می دارد و نهی می نماید. پس من باب اولی باید از بد رفتاری با آنان و نافرمانی به طور مستقیم از آنان دوری کرد.

و می فرمایند: "همانا الله عزوجل عقوق مادران را بر شما حرام قرار داده است"[16].

پس بر هر مسلمانی واجب است که به پدر و مادرشان نیکی کنند و به آنان اهتمام ورزند. با احسان و نیکویی در خدمتشان بوده و فرمانبردار آنان باشند، بخصوص زمانی که به سن کهنسالی رسیده باشند و نیاز به خدمت و مهربانی دارند. همچنین از هر فعل یا قولی که باعث عقوق آنان شود دوری کنند.

همچنین باید بدانیم که احسان و نیکوکاری به پدر و مادر در هر شرایطی واجب است حتی اگر آن دو مسلمان نباشند و فقط فرمانبرداری از آنان در معصیت و گناه جایز نیست. زیرا الله متعال می فرمایند: {و انسان را به نیکی کردن به پدر و مادرش سفارش کرده‌ ایم و اگر والدین بکوشند تا چیزی را که به آن علم نداری شریک من سازی، اطاعتشان مکن، بازگشت شما به سوی من است تا از اعمالی که انجام می دادید آگاهتان کنم}[17] و رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "فرمانبرداری در معصیت الله نیست بلکه فرمانبردای در نیکویی است"[18]. یعنی نباید از کسی که اطاعت کردن از او واجب است زمانی که به معصیت الله دستور می دهد، اطاعت کرد بلکه باید در امور نیک و خوب که معصیتی در آن نیست اطاعت شود.

اما اگر او را به انجام گناهی فرمان دهند این امر بازهم باعث نمی شود که با آنان بدرفتاری کند. بلکه فقط باید از این دستورشان اطاعت نکند ولی باید با احسان و نیکویی به آنان خدمت کند. الله جل وعلا می فرماید: {و اگر آن دو تلاش کنند که تو چیزی را که به آن علم نداری شریک من قرار دهی، پس از آنان اطاعت نکن و در دنیا با آنان به شایستگی و نیکویی رفتار کن و از راه کسی پیروی کن که به سوی من باز آمده است، سپس بازگشت شما به سوی من است، آنگاه شما را از آنچه انجام می دادید؛ آگاه می سازم}[19]. ببین الله تعالی چگونه انسان را به احسان و نیکوکاری در حق پدر و مادری که او را به شرک ورزیدن در حق الله سبحانه وتعالی که بزرگترین گناه کبیره است فرمان می دهند، فرا می خواند!! حال چه رسد در حق والدینی که مسلمان باشند و به نیکی فرمان دهند!!

نویسنده: ام احمد

[1] {وَاعْبُدُوا اللَّـهَ وَلَا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا ۖوَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا} نساء:36

[2] {وَقَضَیٰ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا} لقمان:23

[3] {وَوَصَّیْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَیٰ وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِی عَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِی وَلِوَالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ} لقمان:14

[4] {وَوَصَّیْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ إِحْسَانًا} احقاف:15

[5] "سئل النبی صلی الله علیه وسلم أی العمل افضل؟ قال: إیمان بالله ورسوله ثم بر الوالدین..." روایت بخاری و مسلم.

[6]عن أبی هریرة عَنْ النَّبِیِّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ رَغِمَ أَنْفُ ثُمَّ رَغِمَ أَنْفُ ثُمَّ رَغِمَ أَنْفُ قِیلَ مَنْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَنْ أَدْرَکَ أَبَوَیْهِ عِنْدَ الْکِبَرِ أَحَدَهُمَا أَوْ کِلَیْهِمَا فَلَمْ یَدْخُلْ الْجَنَّةَ. روایت مسلم.

[7] آیه اش قبلا ذکر شد.

[8] {هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ} الرحمن:60

[9] {وَقَضَیٰ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا ۚإِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا﴿٢٣﴾وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا} اسراء:23-24

[10] "أی العمل أفضل؟ قال: الصلاة علی وقتها، قیل: ثم أی؟ قال: بر الوالدین، قیل: ثم أی؟ قال: الجهاد فی سبیل الله" روایت بخاری و مسلم.

[11] "رِضَا الرَّبِّ فِی رِضَا الْوَالِدَیْنِ وَسَخَطُهُ فِی سَخَطِهِمَا" روایت طبرانی.

[12] "رضی الرب فی رضی الوالد، وسخط الرب فی سخط الوالد" روایت ترمذی و حاکم و ابن حبان. حاکم گفته است: این حدیث بر اساس شرط مسلم صحیح است اما آن دو – بخاری و مسلم – آن را روایت نکرده اند. آلبانی آن را در "السلسلة الصحیحة" آن را حسن دانسته است.

[13]"جَاءَ رَجُلٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، مَنْ أَحَقُّ النَّاسِ بِحُسْنِ صَحَابَتِی؟ قَالَ: أُمُّکَ. قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: ثُمَّ أُمُّکَ. قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: ثُمَّ أُمُّکَ. قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: ثُمَّ أَبُوکَ" روایت بخاری و مسلم.

[14] "ألا أنبئکم بأکبر الکبائر؟ ثلاثاً: قلنا: بلی یا رسول الله، قال: الإشراک بالله، وعقوق الوالدین" روایت بخاری و مسلم.

[15]"قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: مِنْ الْکَبَائِرِ شَتْمُ الرَّجُلِ وَالِدَیْهِ. قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَهَلْ یَشْتِمُ الرَّجُلُ وَالِدَیْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ یَسُبُّ أَبَا الرَّجُلِ فَیَسُبُّ أَبَاهُ وَیَسُبُّ أُمَّهُ فَیَسُبُّ أُمَّهُ" روایت بخاری و مسلم.

[16] "إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ حَرَّمَ عَلَیْکُمْ عُقُوقَ الْأُمَّهَاتِ" روایت بخاری و مسلم.

[17]{وَوَصَّیْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ حُسْنًا ۖوَإِنْ جَاهَدَاکَ لِتُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا ۚإِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ} عنکبوت:8

[18] "لاَ طَاعَةَ فی مَعْصِیَةِ الله، إِنَّمَا الطَّاعَةُ فِی المَعْرُوفِ" روایت بخاری و مسلم.

[19] {وَإِنْ جَاهَدَاکَ عَلَیٰ أَنْ تُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا ۖوَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفًا ۖوَاتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنَابَ إِلَیَّ ۚثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ} لقمان:15