تابعین و اتباع تابعین موضوع: علماء و بزرگان اسلام تاریخ انتشار: 2017-02-06 | بازدید: 842

بسم الله الرحمن الرحیم

تابعین و اتباع تابعین

شاید واژه ی "تابعین" و "اتباع تابعین" را بسیار زیاد شنیده باشیم یا در کتاب ها خوانده باشیم. اما آیا می دانیم که این واژه بر چه کسانی اطلاق می شود؟ و چه فضیلت هایی دارند؟

در این مقاله به طور مختصر به بیان این مسأله می پردازیم.

تابعین: کسانی هستند که پس از عصر نبوت آمدند و رسول الله صلی الله علیه وسلم را ندیدند بلکه با صحابه ی رسول الله صلی الله علیه وسلم همنشینی و معاشرت داشتند.

اتباع تابعین: کسانی هستند که صحابه ی رسول الله صلی الله علیه وسلم را ندیدند بلکه تابعین را دیدند و با آنان همنشینی و معاشرت داشتند.

معنای واژه ی تابعی – در اصطلاح علم حدیث - : کسی که صحابی ای را ملاقات کرده باشد و – بر اساس قول صحیح تر – شرط نیست که با او مدت طولانی ای معاشرت داشته باشد پس هرکس که صحابه را ملاقات کرده باشد و درحالی که مسلمان بوده از دنیا رفته باشد، تابعی نامیده می شود. برخی از تابعین از برخی دیگر با فضیلت تر هستند.

حافظ ابن حجر رحمه الله می فرماید: "تابعی: کسی است که صحابی ای را ملاقات کرده باشد"[1].

ابن کثیر رحمه الله می فرماید: "خطیب بغدادی گفته است: تابعی: کسی که همنشین صحابی باشد. و در کلام حاکم رحمه الله تابعی بر کسی اطلاق می شود که صحابی را دیده باشد و از او روایت کرده باشد حتی اگر با او همنشینی نکرده باشد"[2].

عراقی رحمه الله می فرماید: "والتَّابعِی اللاَّقِی لِمَنْ قَدْ صَحِبَا [تابعی کسی است که صحابی را ملاقات کرده باشد]"[3].

اتباع تابعین: کسانی هستند که تابعین را دیده اند اما با در زمان صحابه رضی الله عنهم نبوده اند.

اسامی برخی از تابعین: سعید بن مسیب، عروة بن الزبیر، حسن البصری، مجاهد بن جبر، سعید بن جبیر، عکرمة مولی ابن عباس رضی الله عنهما و نافع مولی ابن عمر رضی الله عنهما (رحمهم الله).

اسامی برخی از تابع تابعین: الثوری، مالک، ربیعة، ابن هرمز، حسن بن صالح، عبد الله بن حسن، ابن أبی لیلی، ابن شبرمة و الأوزاعی رحمهم الله.

ابن مسعود رضی الله عنه روایت می کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: "بهترین مردم، کسانی هستند که در قرن - عهد و زمان - من به سر می ‌برند، سپس کسانی که بعد از آنان می ‌آیند و سپس کسانی که پس از آنها می‌ آیند و بعد از آنان، کسانی می ‌آیند که گاهی قبل از سوگند خوردن، گواهی می ‌دهند و گاهی قبل از گواهی دادن، سوگند می ‌خورند"[4].

نووی رحمه الله می فرماید:

"درست این است که قرن رسول الله صلی الله علیه وسلم: صحابه هستند. قرن دوم: تابعین هستند. قرن سوم: تابع تابعین هستند"[5].

حافظ ابن حجر رحمه الله می فرماید:

"فرموده ی ایشان صلی الله علیه وسلم (سپس کسانی که بعد از آنان می ‌آیند) یعنی: قرن پس از آن ها؛ آنان تابعین اند. (و سپس کسانی که پس از آنها می‌ آیند) یعنی: آنان اتباع تابعین هستند"[6].

قاری رحمه الله می فرماید:

"سیوطی گفته است: و صحیح این است که مدت یک قرن مشخص شده نیست. قرن رسول الله صلی الله علیه وسلم صحابه هستند، و مدت زمان آنان از وقت بعثت تا وفات آخرین فرد از صحابه بود که صد و بیست سال طول کشید. قرن تابعین تقریبا بین صد سال تا هفتاد سال بعد است، و قرن اتباع تابعین تقریبا تا سال دویست و بیست بود. در این زمان بود که بدعت ها متداول شدند و معتزله زبان باز کردند و فلاسفه سرشان را بالا گرفتند و اهل علم مورد امتحان قرار گرفتند که گفتند قرآن مخلوق است. حال و احوال به شدت تغییر یافت و تا به امروز چیزی از این امر، کاهش نیافت و مصداقیت این فرموده ی صلی الله علیه وسلم (سپس دروغ انتشار می یابد)[7] تحقق یافت"[8].

مترجم: ام احمد

https://islamqa.info

[1] نخبة الفکر: 4/724

[2] اختصار علوم الحدیث

[3] ألفیة العراقیة: ص/66

[4] "خَیْرُ النَّاسِ قَرْنِی، ثُمَّ الَّذِینَ یَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِینَ یَلُونَهُمْ، ثُمَّ یَجِیءُ أَقْوَامٌ تَسْبِقُ شَهَادَةُ أَحَدِهِمْ یَمِینَهُ، وَیَمِینُهُ شَهَادَتَهُ" روایت بخاری و مسلم.

[5] شرح النووی علی مسلم: 16/85

[6] فتح الباری: 6/7

[7] ثُمَّ یَفْشُو الْکَذِبُ.

[8] مرقاة المفاتیح: 9/38