اماکن و اوقات اجابت دعا موضوع: ایمان تاریخ انتشار: 2017-02-06 | بازدید: 1133

بسم الله الرحمن الرحیم

اماکن و اوقات اجابت دعا

در این مقاله به طور مختصر به بیان اماکن و اوقاتی که در آن دعا استجاب می شود را بیان می کنیم تا این اوقات را غنیمت بدانیم؛ اما باید توجه داشته باشیم که در هر زمان و مکانی می توانیم دعا کنیم و از الله تبارک و تعالی حاجات و نیازهای مان را بطلبیم و آن مورد استجابت باری تعالی قرار گیرد و نباید فقط منتظر این اماکن و اوقات باشیم. هدف از ذکر این ها این است که هرگاه فرصتشان برای مان پیش آمد آن را غنیمت بدانیم و از دستش ندهیم.

اوقات و اماکن استجابت دعا بسیار زیاد است از جمله این موارد:

شب قدر. هنگامی که عائشه رضی الله عنها از رسول الله صلی الله علیه وسلم پرسید: اگر دانستم کدام شب، شبِ قدر است چه بگویم؟ فرمودند: «بگو: اللهم إنک عَفُوٌّ تحب العَفوَ فَاعفُ عَنّی» یعنی: «بارالها! تو بخشنده ‌ای و بخشش را دوست داری، پس از من درگذر»[1].
دعا در دل شب که همان وقت سحر و هنگام نزول الهی است؛ زیرا او سبحانه و تعالی بر بندگانش منت نهاده و برای قضای حاجات و از بین بردن سختی ‌ها و دلمشغولی‌ های شان به آسمان دنیا نازل می‌ شود و می ‌فرماید: «کیست که مرا بخواند تا وی را استجابت نمایم؛ کیست که از من بخواهد تا به او عطا کنم؛ کیست که از من آمرزش بخواهد تا او را بیامرزم؟»[2].
دُبُر - در پی - نمازهای فرض. در حدیث ابی امامه رضی الله عنه آمده که پرسیدند: «ای رسول الله! کدام دعا رساتر است؟ فرمودند: در دل آخرِ شب و دبر نمازهای فرض»[3].

نکته:

اما در این باره که «دُبُر الصلوات المکتوبات» (در پی نمازهای فرض) قبل از سلامِ نماز است یا پس از سلام، اختلاف وجود دارد.

شیخ الاسلام ابن تیمیه و شاگردشان ابن قیم رحمهما الله بر این رأی هستند که منظور پیش از سلام است. ابن تیمیه رحمه الله می ‌گوید: «دبر هر چیز مانند دم حیوان [متصل به آن] است»[4]. و شیخ ابن عثیمین رحمه الله می‌ گوید: دعاهایی که مقید به دُبُر نماز وارد شده‌ اند پیش از سلام دادن است و اذکاری که مقید به دُبُر نمازها وارد شده پس از سلام نماز است؛ زیرا الله متعال می ‌فرماید: {و چون نماز را به جای آوردید الله را ایستاده و نشسته و بر پهلو خوابیده یاد کنید}[5]»[6].

بین اذان و اقامه؛ زیرا از رسول الله صلی الله علیه وسلم با سندی صحیح روایت شده که فرمودند: «دعای بین اذان و اقامه رد نمی ‌شود»[7].
دعای هنگام اذان نمازهای فرض و هنگام التحام و به هم رسیدن صف‌ ها در جهاد، چنانکه در حدیث سهل به سعد رضی الله عنه به صورت مرفوع آمده که فرمود: «دو چیز رد نمی ‌شود یا امکانش رد شدنش بسیار کم است: دعا به هنگام اذان و هنگام نبرد، آنگاه که [صف‌ ها] به هم می ‌رسند»[8].
هنگام بارش باران، همانطور که در حدیث سهل بن سعد مرفوع از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت شده که فرمودند: «دو چیز رد نمی‌شود: دعا هنگام اذان و زیر باران»[9].
در ساعتی از شب، همان طور که رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌ فرماید: «همانا در شب ساعتی است که مسلمان در آن هنگام خیری از امور دنیا و آخرت را نمی طلبد مگر آنکه آن چیز را به او عطا می‌ نماید و این مدت زمان در هر شب است»[10].
ساعتی از روز جمعه. رسول الله صلی الله علیه وسلم درباره‌ ی روز جمعه فرموده‌ اند: («در آن ساعتی است که بنده‌ ای مسلمان در آن هنگام به نماز ایستاده چیزی از الله متعال نمی‌ خواهد مگر آنکه به او عطا می ‌کند» و با دستان شان اشاره نمودند که این مدت زمان کوتاه است)[11].
هنگام نوشیدن آب زمزم. جابر رضی الله عنه از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت می کند که فرمودند: «آب زمزم برای حاجتی است که بخاطرش نوشیده شود»[12] [یعنی اگر شخص برای هر حاجتی آن را بنوشد به وی سود می ‌رساند، چه امور دنیا و چه امور آخرت].
در هنگام سجده. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده ‌اند: «نزدیک‌ ترین حالت بنده به پروردگار هنگامی است که در سجده باشد پس - در این حال - بسیار دعا کنید»[13].
هنگام شنیدن بانگ خروس؛ زیرا در حدیث آمده است: «هرگاه بانگ خروس را شنیدید فضل و کرم الله را مسئلت نمایید؛ زیرا او در آن هنگام فرشته ای را دیده است»[14].
پس از گفتن: «لا إلهَ إلا أنتَ سُبحانَکَ إِنّی کُنتُ مِنَ الظالمین»[15] از رسول الله صلی الله علیه وسلم ثابت است که فرمودند: «دعای یونس در شکم ماهی "لا إلهَ إلا أنتَ سُبحانَکَ إِنّی کُنتُ مِنَ الظالمین" بود. هیچ مسلمانی در مسأله ‌ای با گفتن این، دعا نمی‌ کند مگر آنکه الله دعایش را استجابت خواهد نمود»[16] قرطبی رحمه الله در تفسیر این آیه: {و ذوالنون – یونس – را آنگاه که خشمگینانه رفت و پنداشت که ما بر او تنگ و سخت نمی ‌گیریم، تا آنکه در تاریکی‌ ها ندا داد که معبودی جز تو نیست، پاک و منزهی همانا من از ستمکاران بودم (87) پس دعایش را مستجاب نمودیم و او را از اندوه نجات دادیم و مؤمنان را نیز این چنین نجات می ‌دهیم}[17] می گوید: «در این آیه الله، شرط نموده که هرکس این دعا را بگوید، دعایش را همانند وی (یونس) اجابت می کند و او را همانند وی نجات می ‌دهد، آنجا که می ‌فرماید: {و مؤمنان را نیز چنین نجات می‌ دهیم}».[18]
اگر شخص هنگام وقوع مصیبت بگوید: «إنا لله وَإنّا إلَیهِ راجِعون، اللَّهُمَّ أَجِرْنِی فِی مُصِیبَتِی وَأَخْلِفْ لِی خَیْرًا مِنْهَا»[19]. از ام سلمة رضی الله عنها روایت شده که گفت: از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدم که فرمودند: «هیچ مسلمانی نیست که دچار مصیبتی شود سپس آنچه را که الله به او دستور داده را بگوید، یعنی: "إنا لله وَإنّا إلَیهِ راجِعون، اللَّهُمَّ أَجِرْنِی فِی مُصِیبَتِی وَأَخْلِفْ لِی خَیْرًا مِنْهَا" مگر آنکه الله برای او بهتر از آن - چیزی که از دست داده - جایگزین خواهد نمود»[20].
دعای مردم پس از قبض روح میت. در حدیثی آمده که «رسول الله صلی الله علیه وسلم نزد ابوسلمه آمد در حالی که - روح از بدنش خارج شده و - چشمانش باز و خیره بود، چشمان او را بستند و فرمودند: "هرگاه روح قبض شود چشمان میت آن را دنبال می‌ کند" عده ای از خانواده‌ ی وی ضجه کردند. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: بر خود دعا نکنید مگر به خیر؛ زیرا ملائکه به خاطر آنچه می‌ گویید آمین می ‌گویند»[21].
دعا نزد بیمار. ام سلمه رضی الله عنها روایت نموده که «رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: "اگر نزد بیمار حاضر شدید سخن نیک بگویید؛ زیرا ملائکه بر آنچه می‌ گویید آمین می ‌گویند" ام سلمه رضی الله عنها می ‌گوید: هنگامی که ابو سلمه درگذشت نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم رفتم و گفتم: ابا سلمه درگذشت. فرمودند: "بگو: اللهم اغفر لی وله وأعقبنی منه عُقبی حَسَنة" - بارالها! من و او را بیامرز و به جای او جایگزینی نیک برایم قرار ده - پس این را گفتم و الله به جای او کس بهتری را قرار داد، یعنی محمد صلی الله علیه وسلم»[22].
دعای مظلوم. در حدیث آمده است: «از دعای مظلوم بترس که میان آن و الله حجاب و حاجزی نیست»[23] و رسول الله صلی الله علیه وسلم می ‌فرمایند: «دعای مظلوم مستجاب است اگرچه بدکار باشد؛ زیرا بدکاری ‌اش به زیان خودش هست»[24].
دعای پدر برای فرزند – دعای خیر – و دعای روزه ‌دار در هنگام روزه و دعای مسافر؛ زیرا از رسول الله صلی الله علیه وسلم به سند صحیح نقل است که فرمودند: «سه دعا رد نمی ‌شود: دعای پدر برای فرزندش و دعای روزه‌ دار و دعای مسافر»[25].
دعای پدر علیه فرزند، یعنی به زیان او. در حدیث صحیح آمده است: «سه دعا مستجاب است: دعای مظلوم، دعای مسافر و دعای پدر علیه فرزندش»[26].
دعای فرزند صالح برای پدر و مادر، چنانکه در حدیثی آمده است: «هرگاه فرزند آدم بمیرد عملش قطع می‌ شود مگر از سه جهت: صدقه‌ ی جاریه یا فرزند صالحی که برایش دعا کند و یا علمی که دیگران از آن سود برند»[27].
دعای پس از زوال خورشید پیش از ظهر. از عبدالله بن سائب رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم پس از زوال و پیش از نماز ظهر چهار رکعت نماز می‌ خواندند و می ‌فرمودند: «این ساعتی است که در آن درهای آسمان باز می‌ شود و دوست دارم در این هنگام عمل نیکی از سوی من بالا رود»[28].
دعا به هنگام بیدار شدن از خواب در شب و گفتن دعایی که در این مورد وارد شده است. رسول الله صلی الله علیه وسلم می ‌فرمایند: «هر که شب هنگام از خواب بیدار شد و گفت: "لاَ إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ، لَهُ المُلْکُ وَلَهُ الحَمْدُ، وَهُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، الحَمْدُ لِلهِ، وَسُبْحَانَ اللهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَاللهُ أَکْبَرُ، وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ» سپس بگوید: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی» یا دعایی کند، دعایش مستجاب می شود و اگر وضو گرفت و نماز خواند نمازش پذیرفته می‌ شود»[29].

برگرفته از: https://islamqa.info

ام احمد

[1] "أرأیت إن علمت أی لیلة لیلة القدر، ما أقول فیها؟ قال : قولی: اللهم إنک عفو تحب العفو فاعف عنی" روایت ترمذی، ابن ماجه، احمد و حاکم. ترمذی گفته است: این حدیث حسن صحیح است. حاکم گفته است: این حدیث بر اساس شرط شیخین – بخاری و مسلم – صحیح است و آن را تخریج نکرده اند. آلبانی نیز آن را صحیح دانسته است.

[2] "من یدعونی فأستجیب له، من یسألنی فأعطیه، من یستغفرنی فأغفر له" روایت بخاری.

[3] "قیل یا رسول الله أی الدعاء أسمع؟ قال جوف اللیل الآخر، ودبر الصلوات المکتوبات" روایت ترمذی. آلبانی آن را صحیح دانسته است.

[4] زاد المعاد:1/305

[5] {فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلَاةَ فَاذْکُرُوا اللَّـهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَیٰ جُنُوبِکُمْ} نساء:103

[6] نگاه: الدعاء؛ تألیف محمد الحمد: ص/54

[7] "لَا یُرَدُّ الدُّعَاءُ بَیْنَ الْأَذَانِ وَالْإِقَامَةِ" روایت ابوداود و ترمذی. آلبانی آن را صحیح دانسته است.

[8] "ثِنْتَانِ لَا تُرَدَّانِ، أَوْ قَلَّمَا تُرَدَّانِ الدُّعَاءُ عِنْدَ النِّدَاءِ، وَعِنْدَ الْبَأْسِ حِینَ یُلْحِمُ بَعْضُهُمْ بَعْضًا" روایت ابوداود. آلبانی آن را صحیح دانسته است.

[9] "ثنتان ما تردان: الدعاء عند النداء وتحت المطر" روایت ابوداود. آلبانی آن را در "صحیح الجامع" صحیح دانسته است.

[10] "إن فی اللیل ساعة لا یوافقها مسلم یسأل خیراً من أمر الدنیا والآخرة إلا أعطاه إیاه وذلک کل لیلة" روایت مسلم.

[11] "فیه ساعة لا یوافقها عبد مسلم قائم یصلی یسأل الله تعالی شیئاً إلا أعطاه إیاه. وأشار بیده یقللها" روایت بخاری و مسلم.

[12] "ماء زمزم لما شرب له" روایت احمد. آلبانی آن را در "صحیح الجامع" صحیح دانسته است.

[13] "أقرب ما یکون العبد من ربه وهو ساجد فأکثروا الدعاء" روایت مسلم.

[14] "إذا سمعتم صیاح الدیکة فاسألوا الله من فضله، فإنها رأت ملکاً" روایت بخاری و مسلم.

[15] ترجمه: الهی جز تو نیست، پاک و بی‌ عیبی، همانا من از ظالمان بودم.

[16] "دعوة ذی النون إذ دعا بها وهو فی بطن الحوت: لا إله إلا أنت سبحانک إنی کنت من الظالمین، لم یدع بها رجل مسلم فی شیء قط إلا استجاب الله له" روایت ترمذی. آلبانی آن را صحیح دانسته است.

[17] {وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَی فِی الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ (87) فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذَلِکَ نُنجِی الْمُؤْمِنِینَ} انبیاء:87-88

[18] الجامع لأحکام القرآن:11/334

[19] همانا ما از آنِ الله هستیم و به سوی او باز می‌ گردیم، بارالها! به من در مصیبتم پاداش عطا نما و بهتر از آن را عطایم کن.

[20] عن أم سلمة رضی الله عنها أنها قالت: سمعت رسول الله صلی الله علیه وسلم یقول: "ما من مسلم تصیبه مصیبة فیقول ما أمره الله: إنا لله وإنا إلیه راجعون اللهم أجرنی فی مصیبتی وأخلف لی خیراً منها إلا أخلف الله له خیراً منها". روایت مسلم.

[21] أن النبی صلی الله دخل علی أبی سلمة وقد شق بصره فأغمضه ثم قال: إن الروح إذا قبض تبعه البصر، فضج ناس من أهله فقال: لا تدعوا علی أنفسکم إلا بخیر؛ فإن الملائکة یؤمنون علی ما تقولون" روایت مسلم.

[22] "عن أم سلمة رضی الله عنها أنها قالت: قال صلی الله علیه وسلم: إذا حضرتم المریض فقولوا خیراً فإن الملائکة یؤمنون علی ما تقولون .. قالت: فلما مات أبو سلمة أتیت رسول الله صلی الله علیه وسلم فقلت: إن أبا سلمة قد مات، فقال لی: قولی: اللهم اغفر لی وله وأعقبنی منه عقبی حسنة. قالت: فقلت فأعقبنی الله من هو خیر لی منه، محمداً صلی الله علیه وسلم" روایت مسلم.

[23] "واتق دعوة المظلوم فإنه لیس بینها وبین الله حجاب" روایت بخاری و مسلم.

[24] "دعوة المظلوم مستجابة وإن کان فاجراً؛ ففجوره علی نفسه" روایت احمد. آلبانی آن را حسن دانسته است.

[25] "ثلاث دعوات لا ترد: دعوة الوالد لولده، ودعوة الصائم ودعوة المسافر" روایت بیهقی. آلبانی آن را در "صحیح الجامع" و "الصحیحة" حسن دانسته است.

[26] "ثلاث دعوات مستجابات: دعوة المظلوم، ودعوة المسافر، ودعوة الوالد علی ولده" روایت ترمذی. آلبانی آن را در "سنن الترمذی" حسن دانسته و در "صحیح الأدب المفرد" آن را صحیح دانسته است.

[27] "إذا مات ابن آدم انقطع عمله إلا من ثلاث: صدقة جاریة، أو ولد صالح یدعو له أو علم ینتفع به" روایت مسلم.

[28] "إنها ساعة تفتح فیها أبواب السماء وأحب أن یصعد لی فیها عمل صالح" روایت ترمذی. آلبانی آن را صحیح دانسته است.

[29] "مَنْ تَعَارَّ مِنَ اللَّیْلِ، فَقَالَ: لاَ إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ، لَهُ المُلْکُ وَلَهُ الحَمْدُ، وَهُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، الحَمْدُ لِلهِ، وَسُبْحَانَ اللهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَاللهُ أَکْبَرُ، وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ، ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی، أَوْ دَعَا، اسْتُجِیبَ لَهُ، فَإِنْ تَوَضَّأَ وَصَلَّی قُبِلَتْ صَلاَتُهُ" روایت بخاری.