معنای اسم الله تعالی: الحکیم موضوع: اعجاز قرآن تاریخ انتشار: 2017-02-06 | بازدید: 998

معنای اسم الله تعالی: الحکیم

در زبان عربی اسم (الحکیم) بر وزن (فعیل) است. و (فعیل) از جنبه صرفی صیغه مبالغه می باشد که یا:

بر وزن (فاعل) است؛ که در این حالت (حکیم) به معنای حاکم خواهد بود. که در این صورت الله سبحانه و تعالی (حاکم) بر مخلوقاتش خواهد بود که هیچ کسی در حکمرانی اش چه کَوْنی و چه قَدَری مخالفت نمی کند.

و اینکه در بین مخلوقاتش با احکام شرعی اش (حاکم) است؛ احکامی که قابل تبدیل و تغییر نیست؛ و هیچ درنگ کننده ای برای آن نیست.

الله سبحانه وتعالی در قرآن چنین می فرماید: (حکم و فرمان تنها از آن الله است، حق را بیان می کند و او بهترین جدا کننده (ی حق از باطل) است)[1].

هیچ رد و معقبی برای حکمش نیست.

و در آیه دیگر می فرماید: (و الله حکم می ‌کند برای حکم او رد کننده‌ای نیست و او زود به حساب می ‌رسد)[2].

و هیچ حکمی بهتر از حکم الله تعالی نیست.

و نیز در سوره ی یونس چنین می فرماید: (و پیروی کن آنچه به تو وحی می ‌شود و صبر نما تا الله حکم کند و او بهترین حکم‌ کنندگان است)[3].

و یا صیغه مبالغه "فعیل" است به معنای "مُفْعِل" یعنی مُحکِم.

یعنی الله سبحانه و تعالی بر مخلوقاتش فرمانروایی می کند؛ فرمانروایی پایدار واستوار و به بهترین صورت و کامل ترین وجه.

چنان که الله عزوجل می فرماید: (صنع پروردگاری یکتا است که همه چیز را محکم نموده براستی که او به آنچه انجام می دهید آگاه است)[4].

امام خطابی رحمه الله در این باره می فرماید: (الحکیم: یعنی مُحکِم است برای آفریدن هر چیز. که از (مُفْعِل) به (فعیل) صرف شده است؛ مانند این که گفته می شود: الیم به معنای مؤلم، و سمیع به معنای مُسْمِع، و بسیاری از مثال های دیگر. و معنای آن استواری و پایداری در تدبیر، و حُسنِ تقدیر برای آن است. اما این بدین معنا نیست که هر مخلوقی از فطرت محکم و استوار است مانند پشه، مورچه، و مخلوقات ضعیفی مانند اینها. بلکه تدبیر در آن دوهیچ فرقی با تدبیر در خلق آسمانها و زمین و کوهها و دیگر مخلوقات بزرگ و عظیم ندارد بلکه همه ی آنها دلالت بر وجود و استواری خالق آن دارد.

و همچنین این فرموده ی الله تعالی که می فرماید: (همان کسی که هر چه را به نیکوترین وجه آفرید)[5]. دلالت بر زیبایی ظاهر مخلوقات نیست زیرا اگر چنین معنایی داشت پس در موجوداتی مانند میمون، خوک، و حیواناتی مانند آنها معنایی نداشت. بلکه این آیه اشاره دارد به حسن تدبیر و استواری در ایجاد هر چیز از خلقتش؛ بر اساس آنچه که دوست دارد می آفریند و به هر شکل و هیئتی که می خواهد در می آورد. مانند این آیه که می فرماید: (و همه چیز را آفرید، پس اندازه هر چیز چنان که می باید؛ معین کرده است)[6]"[7].

و معنای سوم اسم (حکیم) این است که صاحب حکمت است.

ابن اثیر رحمه الله می فرماید: (و گفته اند که حکیم یعنی صاحب حکمت. و حکمت عبارت است از شناخت بهترین چیزها با بهترین علمها)[8].

و الله سبحانه و تعالی دستور به امری و نهی از چیزی در این هستی نمی کند مگر برای حکمتی عظیم و بزرگ. و هیچ چیزی از او جل و علا خالی از حکمت صادر نمی شود. زیرا فعل و اقدام به چیزی بدون حکمت در حقیقت عملی باطل و بیهوده است و بدون شک الله عزوجل منزه از چنین چیزی است.

الله متعال در قرآن چنین می فرماید: (ما آسمان و زمین و آنچه میان آنهاست را بیهوده نیافریده ایم، این گمان کسانی است که کافر شدند، پس وای بر کسانی که کافر شدند از آتش)[9].

و در آیه دیگر می فرماید: (آیا گمان کردید که ما شما را بیهوده آفریده ایم، و همانا شما به سوی ما باز گردانده نمی شوید؟)[10].

بنا بر این بنا بر آنچه ذکر کردیم به این نتیجه می رسیم که اسم الله (الحکیم) شامل چندین معناست که هماهنگ با یکدیگر و بدور از هر گونه تناقض و اختلاف است. در نتیجه می توان به هر یک از معناهایی که ذکر کردیم این اسم را تفسیر کرد. زیرا اسمی که دارای چندین معنای مشترک است و بین آنها هیچ اختلافی وجود ندارد جایز است که به هر کدام از آن معناها تفسیر شود؛ چنان که شیخ الشنقیطی در تفسیرش[11] به آن اشاره کرده اند.

و الله اعلم.

[1] ـ انعام:57: (إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّـهِ ۖ یَقُصُّ الْحَقَّ ۖ وَهُوَ خَیْرُ الْفَاصِلِینَ ).

[2] ـ رعد:41: (وَاللَّـهُ یَحْکُمُ لَا مُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ ۚ وَهُوَ سَرِیعُ الْحِسَابِ).

[3] ـ یونس:109: (وَاتَّبِعْ مَا یُوحَیٰ إِلَیْکَ وَاصْبِرْ حَتَّیٰ یَحْکُمَ اللَّـهُ ۚ وَهُوَ خَیْرُ الْحَاکِمِینَ).

[4] ـ نمل:88: (صُنْعَ اللَّـهِ الَّذِی أَتْقَنَ کُلَّ شَیْءٍ ۚ إِنَّهُ خَبِیرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ).

[5] ـ سجده: 7: (الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ).

[6] ـ فرقان:2: (وَخَلَقَ کُلَّ شَیْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِیرًا).

[7] ـ شأن الدعاء: 73-74.

[8] ـ النهایة فی غریب الحدیث: (1/419).

[9] ـ ص:27: (وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا بَاطِلًا ۚ ذَٰلِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُوا ۚ فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنَ النَّارِ ).

[10] ـ مؤمنون: 115: (أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثًا وَأَنَّکُمْ إِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ ).

[11] ـ أضواء البیان: 2/19.