فرق بین درجه و منزله ی بهشت و ذکر بالاترین درجه ی آن
موضوع: معاد و روز قیامت
تاریخ انتشار: 2017-03-02 | بازدید: 2027
فرق بین درجه و منزله ی بهشت و ذکر بالاترین درجه ی آن
نصوص صحیح وارده درباره ی منازل و درجات بهشت دلالت دارد بر اینکه بهشت دارای یکصد درجه است که بالاترین درجه ی آن درجه ی رسول الله صلی الله علیه و سلم است. و به این درجات منازل هم می گویند که به مفرد آن منزله گفته می شود.
الله سبحانه و تعالی در قرآن کریم چنین می فرماید: (بنگر چگونه بعضی را بر بعضی دیگر برتری داده ایم، و یقیناً درجات آخرت و برتریهایش از این هم بیشتر است)[1]. و در آیه دیگر: (وبرای هر یک در برابر آنچه انجام داده اند درجاتی است، وپرودگارت از آنچه انجام می دهند؛ غافل نیست)[2].
و ابی هریره رضی الله عنه از رسول الله صلی الله علیه و سلم روایت کرده که ایشان فرمودند: (در بهشت صد درجه وجود دارد که الله تعالی آنها را برای مجاهدین راه خود، مهیا ساخته است و فاصله هر درجه با درجه دیگر، به اندازه فاصله بین زمین و آسمان می باشد. پس هر گاه، چیزی از الله تعالی خواستید، بهشت فردوس را طلب کنید. زیرا که آن، بهترین و بالاترین، بهشت است. یکی از راویان می گوید: فکر می کنم که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: عرش الله عزوجل بر روی آن، قرار دارد و نهرهای بهشت، از آن سر چشمه می گیرند)[3].
اما درباره ی درجه یا همان منزله ی رسول الله صلی الله علیه و سلم؛ ایشان در حدیث چنین فرموده اند: (هنگامی که صدای مؤذن را شنیدید، گفته‌هایش را تکرار کنید. سپس بر من درود بفرستید؛ زیرا هر کس یک درود بر من بفرستد، الله متعال در عوض آن، ده بار برایش درود می فرستد. سپس از الله متعال برای من وسیله طلب کنید؛ چرا که وسیله، مقام و منزلتی در بهشت است که فقط شایسته ی یک بنده از بندگان الله می باشد. و من امیدوارم که آن بنده، من باشم. پس هر کس برای من درخواست وسیله کند، شفاعت (من) برایش واجب می گردد)[4].
و از ابی هریره رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (برای من وسیله را طلب کنید. صحابه پرسیدند: ای رسول الله وسیله چیست؟، رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: وسیله بالاترین درجه ی بهشت است که فقط یک بنده می تواند آن را به دست آورد؛ و من امیدوارم که آن بنده من باشم)[5].
و امام احمد رحمه الله با سندش از ابی سعید خدری رضی الله عنه روایت کرده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (وسیله درجه ای نزد الله تعالی است که بالا تر از آن درجه ای نیست، از الله عزوجل بخواهید وسیله را به من دهد)[6].
ابن قیم رحمه الله در این باره می فرماید: (درجه و منزله ی رسول الله صلی الله علیه و سلم وسیله نامیده شده؛ زیرا نزدیکترین درجات به عرش رحمن و به الله تعالی است. و اصل این کلمه مشتق است از قرب. که همان فعلی است از (وسل) به معنای رسیدن زمانی که نزدیک می شود... .
و معنی وسیله ازوصل شدن می آید. و به همین دلیل است که برترین درجه ی بهشت است که شریف ترین و بیشترین نور را دارد...
و از آنجایی که رسول الله صلی الله علیه و سلم برترین مخلوقات در عبادت الله سبحانه و تعالی بودند و با تقواترین انسان بودند و بیشترین محبت و علم را به پروردگار داشتند؛ در نتیجه شایسته است که نزدیکترین منازل به سوی الله عزوجل منزل ایشان باشد که این همان بالاترین درجه در جنت است. و رسول الله صلی الله علیه و سلم از امتش خواستند که از الله تعالی بخواهند این منزلت و درجه را به ایشان بدهند)[7].
بنا بر این منزله همان درجه است. زیرا رسول الله صلی الله علیه و سلم وسیله را منزلت و در عین حال درجه هم نامیده اند.
چنان که در حدیث از ابی سعید خدری رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (همانا بهشتیان، صاحبان غرفه‌هایی را که بالاتر از آنان قرار دارند، مانند ستاره درخشان و دوری می بینند که در گوشه ای از شرق یا غرب آسمان، به چشم می خورد. و این، بخاطر تفاضلی است که میان آنان، وجود دارد. صحابه گفتند: ای رسول الله! اینها منازل انبیاست که دیگران به آن، دست نخواهند یافت؟ رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: بلی، اما سوگند به ذاتی که جانم در دست اوست، کسانی که به الله ایمان بیاورند و پیامبران را تصدیق کنند "به این منازل، دست خواهند یافت")[8].
و در حدیث دیگر از مغیره بن شعبه رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (موسی علیه السلام از پروردگارش سؤال نمود که در پایین ترین مرتبه ی اهل بهشت چه کسی است؟ فرمود: آن کسی است که بعد از واردشدن اهل بهشت به بهشت می آید و به او گفته می شود که به بهشت وارد شو، می گوید: ای پروردگارم! چگونه وارد شوم در حالی که مردم به جایگاه‌های خویش فرو آمده و جا گرفته اند؟ پس به او می گویند: آیا راضی می شوی که مانند سلطانی، پادشاهی شاهان دنیا به شما داده شود؟ می گوید: پروردگارا! راضی شدم. پس می فرماید: برای تو آن است و مانند آن و مانند آن و مانند آن و مانند آن و بار پنجم می گوید: پروردگارا! راضی شدم. سپس می فرماید: برای تو آنست و ده برابرش. و برای توست آنچه که دلت آرزو نموده و به چشمت لذت بخش می‌آید. می گوید: راضی شدم)[9].
بنا بر این اهل بهشت در منازلی که به دست خواهند آورد؛ متفاوت هستند که این منازل همان درجات هستند؛ چنانکه احادیث قبل بر آن دلالت دارد.
شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله می فرماید: (بهشت درجاتی دارد. که هر کدام از آنها بر دیگری برتری و تفاوت بزرگی دارد. و اولیاء الله تعالی همان مؤمنان با تقوا بر اساس ایمان و تقوایشان در این درجات قرار خواهند گرفت)[10].
امام سیوطی رحمه الله در شرح حدیث ابی سعید خدری رضی الله عنه که در آن رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (ای ابوسعید! هرکس، الله متعال را به عنوان پروردگار، اسلام را به عنوان دین، و محمد صلی الله علیه و سلم را به عنوان پیامبر، انتخاب و پسند نماید، بهشت برایش واجب می شود. ابو سعید از این سخن تعجب نمود و گفت: یا رسول الله! یک بار دیگر این کلمات را برایم تکرار کن. پیامبر گرامی اسلام آنها را تکرار نمود و افزود: و چیز دیگری وجود دارد که الله متعال بوسیله ی آن، بنده اش را صد درجه در بهشت بالا می برد. و فاصله ی میان دو درجه به اندازه ی فاصله ی آسمان و زمین است. ابوسعید گفت: یا رسول الله! آن چیست؟ فرمود: جهاد در راه الله متعال، جهاد در راه الله متعال)[11].
قاضی رحمه الله می فرماید: (احتمال دارد که درجات در اینجا همان منازلی باشد که در ظاهر حدیث آمده طوری که برخی از آنها بالاتر از دیگری قرار دارد و این همان صفات منازل بهشت است. همانطور که درباره ی اهل غرف آمده که اهل غرفه ی پایین غرفه ی بالا را به صورت یک ستاره ی درخشان می بیند. و احتمال دارد که مقصود از بالا بودن درجات؛ زیاد شدن نعمت ها و عظیم بودن احسان باشد که این برتری بسیار زیاد خواهد بود) [12].
البته قاضی رحمه الله احتمال اول را راجح می داند.
و قرطبی در این باره چنین می فرماید: (درجه همان منزلت رفیع است که مقصود از آن غرفه های بهشت است. که بالاترین مرتبه ی آن فردوس است)[13].
اما امام قسطلانی رحمه الله بین منزلت و درجه فرق گذاشته بدین ترتیب که پاداش ناشی از اعمال را منزلت و آنچه که از طریق کرامت الله تعالی و بسبب شفاعت برای فرد حاصل می گردد را درجه می داند)[14].
البته این فرقی که امام قسطلانی ذکر کرده است استناد و دلیلی برای آن نیافته ایم.
منبع: islamqa.info
مترجم: ام محمد
[1] ـ اسراء:21: (انْظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَیٰ بَعْضٍ ۚوَلَلْآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجَاتٍ وَأَکْبَرُ تَفْضِیلًا).
[2] ـ انعام:132: (وَلِکُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا ۚ وَمَا رَبُّکَ بِغَافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ ).
[3] ـ صحیح بخاری: (إِنَّ فِی الْجَنَّةِ مِائَةَ دَرَجَةٍ أَعَدَّهَا اللَّهُ لِلْمُجَاهِدِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ مَا بَیْنَ الدَّرَجَتَیْنِ کَمَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ ، فَإِذَا سَأَلْتُمُ اللَّهَ فَاسْأَلُوهُ الْفِرْدَوْسَ فَإِنَّهُ أَوْسَطُ الْجَنَّةِ وَأَعْلَی الْجَنَّةِ أُرَاهُ فَوْقَهُ عَرْشُ الرَّحْمَنِ ، وَمِنْهُ تَفَجَّرُ أَنْهَارُ الْجَنَّةِ).
[4] ـ صحیح مسلم: (إِذَا سَمِعْتُمُ الْمُؤَذِّنَ فَقُولُوا مِثْلَ مَا یَقُولُ، ثُمَّ صَلُّوا عَلَیَّ، فَإِنَّهُ مَنْ صَلَّی عَلَیَّ صَلاَةً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ بِهَا عَشْرًا، ثُمَّ سَلُوا اللَّهَ لِی الْوَسِیلَةَ، فَإِنَّهَا مَنْزِلَةٌ فِی الْجَنَّةِ، لاَ تَنْبَغِی إِلاَّ لِعَبْدٍ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ، وَأَرْجُو أَنْ أَکُونَ أَنَا هُوَ، فَمَنْ سَأَلَ لِی الْوَسِیلَةَ حَلَّتْ لَهُ الشَّفَاعَةُ).
[5] ـ سنن ترمذی و شیخ آلبانی رحمه الله آن را صحیح می داند: (سَلُوا اللَّهَ لِیَ الوَسِیلَةَ، قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ وَمَا الوَسِیلَةُ؟ ، قَالَ: أَعْلَی دَرَجَةٍ فِی الجَنَّةِ ؛ لَا یَنَالُهَا إِلَّا رَجُلٌ وَاحِدٌ ، أَرْجُو أَنْ أَکُونَ أَنَا هُو).
[6] ـ مسند امام احمد: (الْوَسِیلَةُ دَرَجَةٌ عِنْدَ اللهِ لَیْسَ فَوْقَهَا دَرَجَةٌ ، فَسَلُوا اللهَ أَنْ یُؤْتِیَنِی الْوَسِیلَةَ).
[7]ـ حادی الأرواح: ص:82.
[8] ـ صحیح بخاری و مسلم: (إِنَّ أَهْلَ الجَنَّةِ یَتَرَاءَوْنَ أَهْلَ الغُرَفِ مِنْ فَوْقِهِمْ، کَمَا یَتَرَاءَوْنَ الکَوْکَبَ الدُّرِّیَّ الغَابِرَ فِی الأُفُقِ، مِنَ المَشْرِقِ أَوِ المَغْرِبِ، لِتَفَاضُلِ مَا بَیْنَهُمْ، قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ تِلْکَ مَنَازِلُ الأَنْبِیَاءِ لاَ یَبْلُغُهَا غَیْرُهُمْ، قَالَ: بَلَی وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ، رِجَالٌ آمَنُوا بِاللَّهِ وَصَدَّقُوا المُرْسَلِینَ).
[9] ـ صحیح مسلم: (سَأَلَ مُوسَی رَبَّهُ مَا أَدْنَی أَهْلِ الْجَنَّةِ مَنْزِلَةً؟ قَالَ: هُوَ رَجُلٌ یَجِیءُ بَعْدَ مَا أُدْخِلَ أَهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ، فَیُقَالُ لَهُ: ادْخُلِ الْجَنَّةَ. فَیَقُولُ: أَیْ رَبِّ، کَیْفَ وَقَدْ نَزَلَ النَّاسُ مَنَازِلَهُمْ وَأَخَذُوا أَخَذَاتِهِمْ؟ فَیُقَالُ لَهُ: أَتَرْضَی أَنْ یَکُونَ لَکَ مِثْلُ مُلْکِ مَلِکٍ مِنْ مُلُوکِ الدُّنْیَا؟ فَیَقُولُ: رَضِیتُ رَبِّ. فَیَقُولُ: لَکَ ذَلِکَ وَمِثْلُهُ وَمِثْلُهُ وَمِثْلُهُ وَمِثْلُهُ. فَقَالَ فِی الْخَامِسَةِ: رَضِیتُ رَبِّ. فَیَقُولُ: هَذَا لَکَ وَعَشَرَةُ أَمْثَالِهِ وَلَکَ مَا اشْتَهَتْ نَفْسُکَ وَلَذَّتْ عَیْنُکَ. فَیَقُولُ: رَضِیتُ رَبِّ).
[10] ـ مجموع الفتاوی: (11/188).
[11] ـ صحیح مسلم: (یَا أَبَا سَعِیدٍ، مَنْ رَضِیَ بِاللهِ رَبًّا، وَبِالْإِسْلَامِ دِینًا، وَبِمُحَمَّدٍ نَبِیًّا، وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ، فَعَجِبَ لَهَا أَبُو سَعِیدٍ، فَقَالَ: أَعِدْهَا عَلَیَّ یَا رَسُولَ اللهِ، فَفَعَلَ، ثُمَّ قَالَ: وَأُخْرَی یُرْفَعُ بِهَا الْعَبْدُ مِائَةَ دَرَجَةٍ فِی الْجَنَّةِ، مَا بَیْنَ کُلِّ دَرَجَتَیْنِ کَمَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ، قَالَ: وَمَا هِیَ یَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللهِ، الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللهِ).
[12] ـ الدیباج علی صحیح مسلم بن الحجاج: (4/475).
[13] ـ الدیباج علی صحیح مسلم بن الحجاج: (4/475).
[14] ـ التنویر شرح الجامع الصغیر: (7/272).
منبع: نوار اسلام
