زمان آغاز و پایان اعتکاف دهه ی آخر رمضان
موضوع: روزه و رمضان
تاریخ انتشار: 2018-06-02 | بازدید: 5184
بسم الله الرحمن الرحیم
زمان آغاز و پایان اعتکاف دهه ی آخر رمضان
در اعتکاف دهه ی پایانی رمضان، چه وقت باید وارد مسجد شد و چه وقت باید از اعتکاف خارج شد؟
درباره ی وقت وارد شدن به اعتکاف، مذهب جمهور علما از جمله ائمه ی اربعه، امام ابوحنیفه و مالک و شافعی و احمد رحمهم الله چنین است که هر کس خواهان اعتکاف دهه ی پایانی است باید پیش از غروب خورشید شب بیست و یکم به مسجد وارد شود. آنان برای این قول ادله ای دارند از جمله:
- ثابت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم دهه ی پایانی رمضان را به اعتکاف می نشستند (متفق علیه).
این نشان می دهد که ایشان صلی الله علیه وسلم بر اساس شب های دهه ی اخیر اعتکاف می کردند نه روزهای آن، زیرا منظور از دهه، شب های آن است، همانطور که الله متعال می فرماید: {وَلَیَالٍ عَشْرٍ}[1] (و شب های دهگانه).
و دهه ی پایانی نیز از شب بیست و یکم آغاز می شود.
بر این اساس، معتکف پیش از غروب خورشید شب بیست و یکم رمضان برای اعتکاف وارد مسجد می شود.
- آنان همچنین گفته اند: یکی از بزرگترین اهداف اعتکاف، به دست آوردن شب قدر است، و شب بیست و یکم از شب های وتر دهه ی پایانی است و احتمال دارد شب قدر باشد. بنابراین شایسته است شخص در این شب به اعتکاف بنشیند. این را سِندی در حاشیه ی خود بر سنن نسائی گفته است. همینطور مراجعه نمایید به «المغنی» (۴/ ۴۸۹).
اما بخاری و مسلم از عائشه رضی الله عنها روایت کرده اند که فرمود: "رسول الله صلی الله علیه وسلم هرگاه قصد اعتکاف می نمود نماز صبح را می خواندند و وارد اعتکافگاه خود می شدند"[2].
برخی از اهل سلف بر اساس ظاهر این حدیث فتوی داده اند و گفته اند معتکف باید پس از نماز صبح وارد محل اعتکاف خود شود. فتوای علمای کمیسیون دائمی فتوا (اللجنة الدائمة: ۱۰/ ۴۱۱) و شیخ بن باز رحمه الله نیز همین است.
اما جمهور درباره ی این حدیث دو پاسخ داده اند:
اول اینکه: رسول الله صلی الله علیه وسلم پیش از غروب به اعتکاف نشسته اند اما پس از نماز صبح به مکان مخصوص خود که خیمه ی کوچکی بود وارد می شدند.
امام نووی رحمه الله می فرماید:
"(هرگاه می خواستند به اعتکاف بنشیند نماز صبح را می خواندند و سپس وارد محل اعتکاف خود می شدند). کسانی که اعتکاف را از آغاز روز می دانند به این حدیث استدلال کرده اند از جمله اوزاعی و ثوری و لیث رحمهم الله در یکی از اقوال خود بر این رأی هستند. اما مالک و ابوحنیفه و شافعی و احمد رحمهم الله گفته اند: اگر خواست یک ماه به اعتکاف بنشیند یا دهه ی پایانی اعتکاف کند پیش از غروب خورشید وارد محل اعتکاف می شود. آنان حدیث فوق را چنین معنی کرده اند که ایشان صلی الله علیه وسلم پس از نماز صبح وارد محل مخصوص اعتکاف خود شده و از مردم کناره گرفته اند، نه آنکه آغاز وقت اعتکاف پس از نماز صبح باشد، بلکه ایشان پیش از نماز مغرب وارد اعتکاف شده و در مسجد حضور یافته اند، اما پس از نماز صبح از مردم کناره گرفته اند". پایان سخن امام نووی.
پاسخ دوم:
قاضی ابویعلی رحمه الله که از علمای حنبلی است حدیث فوق را چنین توجیه نموده که رسول الله صلی الله علیه وسلم این کار را در روز بیستم رمضان انجام می دادند (یعنی پس از نماز صبح روز بیستم رمضان وارد محل اعتکاف خود می شدند). سندی رحمه الله می گوید: "این پاسخی است که پس از نظر می توان به آن رسید و بر دیگر پاسخ ها اولویت داشته و به اعتماد نزدیک تر است".
از شیخ ابن عثیمین رحمه الله پرسیده شد: اعتکاف چه وقت شروع می شود؟
ایشان پاسخ دادند: "جمهور علما بر این رأی هستند که آغاز اعتکاف از شب بیست و یکم رمضان است نه صبح بیست و یکم، هرچند برخی علما با استدلال به حدیث عائشه رضی الله عنها نزد بخاری، آغاز اعتکاف را از نماز صبح بیست و یکم می دانند. أم المومنین عائشه رضی الله عنها می فرماید: «پس هنگامی که نماز صبح را خواندند وارد محل اعتکاف خود شدند». اما جمهور چنین پاسخ داده اند که رسول الله صلی الله علیه وسلم در هنگام صبح از مردم کناره گیری نموده اما نیت اعتکاف ایشان از آغاز شب بوده است، زیرا دهه ی پایانی از غروب خورشید روز بیستم [که آغاز شب بیست و یکم هست] شروع می شود".
ایشان همچنین می فرماید: "وارد شدن معتکف [به مکان اعتکافش] برای دهه ی پایانی، هنگام غروب خورشید شب بیست و یکم است، زیرا دهه ی پایانی از این وقت شروع می شود. این تعارضی با حدیث عائشه رضی الله عنها ندارد، زیرا الفاظ این حدیث متفاوت است و می توان نزدیک ترین لفظ با معنای لغوی را گرفت، یعنی حدیثی که بخاری (۲۰۴۱) از عائشه رضی الله عنها روایت کرده که می گوید: «رسول الله صلی الله علیه وسلم در همه ی رمضان ها به اعتکاف می نشستند و هرگاه نماز صبح را می خواندند وارد مکانی می شدند که در آن اعتکاف کرده بودند» اینجا که می گوید: «هرگاه نماز صبح را می خواندند وارد مکانی می شدند که در آن اعتکاف کرده بودند» معنایش این است که پیش از آن واردش شده بود (یعنی ماندن ایشان در مسجد پیش از وارد شدنشان به مکان اعتکافشان بوده) زیرا این که می گوید: «اعتکاف کرده بود» فعل ماضی است و اصل این است که در حقیقت آن (یعنی گذشته) استفاده شود"[3].
اما وقت خروج معتکف:
معتکف با غروب خورشید آخرین روز رمضان از محل اعتکافش خارج می شود.
از شیخ ابن عثیمین رحمه الله پرسیده شد: معتکف چه وقت از اعتکافش بیرون می آید؟ پس از غروب خورشید شب عید یا پس از نماز صبح روز عید؟
ایشان پاسخ دادند: "معتکف با پایان رمضان از محل اعتکافش خارج می شود؛ رمضان نیز با غروب خورشید شب عید به پایان می رسد"[4].
در فتاوای کمیسیون دائمی فتوا آمده است:
"مدت اعتکاف دهه ی پایانی رمضان با غروب خورشید آخرین روز آن به پایان می رسد"[5].
و اگر خودش خواست تا خواندن نماز صبح در آنجا بماند و سپس از محل اعتکافش به نماز عید برود اشکالی ندارد، زیرا برخی از سلف این کار را پسندیده ساند.
امام مالک رحمه الله بیان داشته که برخی از علما را دیده است که وقتی دهه ی پایانی را به اعتکاف می نشستند به نزد خانواده هایشان نمی رفتند تا آنکه با مردم در عید فطر حضور می یافتند. مالک رحمه الله می فرماید: "و این از برخی از اهل فضل گذشتگان به من رسیده و این محبوب ترین چیزی است که در این زمینه شنید‌ه ام".
امام نووی رحمه الله می فرماید:
"امام شافعی و اصحاب مذهبش گفته اند: کسی که در مورد اعتکاف دهه ی پایانی خواهان پیروی از رسول الله صلی الله علیه وسلم است، باید پیش از غروب خورشید شب بیست و یکم برای اعتکاف وارد مسجد شود تا چیزی از آن را از دست ندهد و پس از غروب خورشید شب عید بیرون بیاید و فرقی نمی کند ماه کامل باشد (یعنی سی روز) یا ناقص باشد (بیست و نه روز) و بهتر آن است که شب عید را در مسجد بماند تا نماز عید را به جای آورد، یا اگر در مصلی نماز عید می خوانند به سوی مصلی خارج شود"[6].
و اگر مستقیما از اعتکاف به سوی نماز عید رفت مستحب است که پیش از رفتن به آنجا غسل کند و لباس زیبا بپوشد زیرا این از سنت های عید است.
برگرفته از https://islamqa.info
با اندکی تصرف
ام احمد
[1] الفجر:2
[2]"عَنْ عَائِشَةَ رَضِیَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: کَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَعْتَکِفَ صَلَّی الْفَجْرَ ثُمَّ دَخَلَ مُعْتَکَفَهُ" روایت بخاری (2041) و مسلم (1173).
[3] فتاوی الصیام: ص/501
[4] فتاوی الصیام: ص/502
[5] 10/411
[6] المجموع: 6/323
منبع: https://islamqa.info
