مقام و منزلت جهاد در اسلام موضوع: جهاد و هجرت تاریخ انتشار: 2013-07-15 | بازدید: 1627

فضیلت جهاد در راه الله چیست؟

الحمدلله،

جهاد در راه الله از بهترین راههای تقرب به اوست و از بزرگترین عبادات می‌باشد. حتی می‌توان گفت که جهاد بعد از فرایض از برترین اعمالی است که می‌توان در آن رقابت کرد و بر دیگران پیشی گرفت.

جهاد زمانی معنی پیدا می‌کند که در جهت یاری کردن مؤمنان، اعتلای کلمه‌ی اسلام، سرکوب کردن کفار و منافقین، هموار کردن راه دعوت اسلامی در بین جهانیان، راهنمایی کردن بندگان الله از تاریکی ها به نور، نشر محاسن اسلام و احکام عادلانه‌اش در میان مردم و همچنین دیگر مصالح و نتایج مفید برای مسلمانان و خدا پرستان باشد.

آیات و احادیث زیادی درباره‌ی فضیلت جهاد و برتری مجاهدان بر دیگران وجود دارد که اراده‌ی انسانی را بر  می‌انگیزد و استعدادهای نهفته‌ی او را پویا می‌کند و او را در صف مجاهدان قرار می‌دهد تا صادقانه با دشمنان الله تعالی جهاد کند. جهاد، فرضِ کفایه است که اگر تعداد لازم به این کار مبادرت ورزند از دیگران ساقط می‌شود.

البته گاهی اوقات جهاد، فرضِ عین می‌گردد که در این صورت هیچ یک از مسلمانان نباید از این امر سرپیچی کنند، مگر این که عذری موجه و شرعی داشته باشند. جهاد، زمانی فرضِ عین است که پیشوای مسلمانان دستور جهاد دهد یا این که دشمن، شهر و دیار مسلمانان را محاصره کند، یا این که مسلمان در میدان جهاد باشد. دلایل فرضیت جهاد در آیات و احادیث بیان شده است. در چنین وضعی فرد باید خود را برای جهاد در راه الله آماده کند. از آیاتی که در فضیلت جهاد و مجاهدین وارد است می‌توان به این آیه اشاره کرد: [إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَیُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِیلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَی بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ الَّذِی بَایَعْتُمْ بِهِ وَذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ (111) ]:

 (بی گمان الله تعالی جان و مال مؤمنان را به بهای بهشت خریداری می‌کند (آنان باید) در راه الله بجنگند و بکشند و کشته شوند. این وعده‌ایی است که الله آن را در(کتاب های آسمانی) تورات و انجیل و قرآن ثبت نموده و وعده‌ی راستین آن را داده است، و چه کسی از الله به عهد خود وفا کننده تر است؟ پس به معامله‌ای که کرده‌اید شاد باشید، و این پیروزی بزرگ و رستگاری عظیمی است).«توبه/111»

 این آیه‌ی مبارکه، تشویق بزرگی برای جهاد در راه الله است. آیه بیانگر این مطلب است که مؤمن جان و مال خود را به الله فروخته و این معامله‌ای است که الله آن را قبول کرده و بهایش را بهشت قرار داده است تا مجاهدان در راه الله مبارزه کنند، بکشند و یا کشته شوند. در ادامه الله‌تعالی یادآور می‌شود که این وعده در ارزشمندترین کتاب‌های آسمانی، تورات و انجیل و قرآن مذکور است. سپس الله‌تعالی برای این که مؤمنان در این معامله مطمئن شوند، می‌فرماید: و چه کسی از خدا به عهد خود وفا کننده تر است، تا مومنان به عهد و پیمان خود در این معامله ثابت قدم بمانند و از روی اخلاص و صدق نیت و طیب خاطر با جان و مال خود وارد میدان معامله و عمل شوند، الله‌تعالی پاداش آنان را در دنیا و آخرت به صورت کامل ادا خواهد کرد. الله تعالی به مؤمنان دستور می‌دهد که جهانیان را بر این معامله بشارت دهند چرا که این کار سراسر رستگاری است و در واقع، سرنوشت نیکو و یاری حق در جهاد است. با حیای فریضه جهاد، کفار و منافقان خوار و ذلیل می شوند. مسلمانان به عزت و سرفرازی می رسند و زمینه ی انتشار دعوت اسلامی در تمام عالم مهیا می شود.

الله تعالی می‌فرماید:‌ [یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَی تِجَارَةٍ تُنْجِیکُمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ (10) تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِکُمْ وَأَنْفُسِکُمْ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (11) یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَیُدْخِلْکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ (12) وَأُخْرَی تُحِبُّونَهَا نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِیبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ (13)]:

 (ای مؤمنان آیا شما را به معامله‌ای رهنمود سازم که شما را از عذاب بسیار دردناک نجات می‌دهد؟ (و آن این است که) به الله و پیامبرش ایمان می‌آورید، و در راه الله با مال و جان جهاد می‌کنید اگر بدانید این برای شما از هر چیزی بهتر است. (اگر این تجارت را انجام دهید الله) گناهان‌تان را می‌بخشاید و شما را به باغ‌های بهشتی داخل می‌گرداند که از زیر آن جویبارها روان است، و شما را در منازل و خانه‌های خوبی جای می‌دهد که در باغ های بهشت جاویدان و ماندگار، واقع شده‌اند. پیروزی و رستگاری بزرگ همین است (گذشته از این نعمت‌ها) نعمت دیگری که دوست می‌دارید پیروزی از جانب الله است و فتح نزدیکی است (منظور فتح مکه) و این مژده را به مؤمنان بده).«صف/10-13»

در این آیات الله‌تعالی ما را راهنمایی می‌کند که ایمان به الله و رسولش و جهاد در راه الله تجارتی بزرگ است که انسان را از عذاب دردناک قیامت می‌رهاند. در این آیات تشویق‌های زیادی برای ایمان آوردن و جهاد وجود دارد، بدیهی است که ایمان به الله و رسولش وحدانیت او و خالص گرداندن عبادت برای او را تضمین می‌کند. همان گونه که متضمن ادای فرایض و ترک محرمات می‌گردد. جهاد در راه الله نیز به نوبه‌ی خود در زیر مجموعه‌ی آن قرار می‌گیرد چرا که از بزرگترین فرایض و شعایر اسلامی است.

  الله‌تعالی بطور خاص بحث جهاد را مطرح می‌کند تا عظمت آن را یاد آور شود و تشویق و ترغیبی برای مصالح بزرگی که شرح بیشتر آن‌ها ذکر شد، باشد. سپس پروردگار به ذکر وعده‌هایی که به مؤمنان داده می‌پردازد و از بخشش و مغفرت گرفته تا خانه‌های ایمن در دارالکرامۀ(بهشت) را متذکر می‌شود تا اشتیاق آن‌ها را در راه جهاد دو چندان کند و بر رغبتشان بیافزاید و بین شان رقابتی در این راه ایجاد شود. پس از آن به پیش پرداختی که موجب رضایت و خشنودی آن‌ها خواهد شد،اشاره می‌کند و آن‌هم پیروزی بر دشمنان و فتح زود هنگام مؤمنان است که خود نهایت تشویق و ترغیب است.

احادیث این موضوع: در صحیحین از سهل ابن سعد رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ روایت است که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرمودند:[رِبَاطُ یَوْمٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ خَیْرٌ مِنْ الدُّنْیَا وَمَا عَلَیْهَا، وَمَوْضِعُ سَوْطِ أَحَدِکُمْ فِی الْجَنَّةِ خَیْرٌ مِنْ الدُّنْیَا وَمَا عَلَیْهَا،وَالرَّوْحَةُ یَرُوحُهَا الْعَبْدُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَوْ الْغَدْوَةُ خَیْرٌ مِنْ الدُّنْیَا وَمَا عَلَیْهَا ]

«یک روز پاسداری از مرزهای اسلام از دنیا و آن چه در دنیاست بهتر است و تازیانه‌ای که یکی از شما در راه الله برای رسیدن به بهشت خورده باشد، از دنیا و هر چه در دنیاست، بهتر است. یک صبح و یا یک شب در راه الله بودن از دنیا و آن چه در دنیاست، بهتر است). بخاری (2892، 3250، 6415) مسلم(1881).

  از ابوهریره رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ روایت است که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرمود: [مَثَلُ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَنْ یُجَاهِدُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ الصَّائِمِ الْقَائِمِ وَتَوَکَّلَ اللَّهُ لِلْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِهِ بِأَنْ یَتَوَفَّاهُ فَیُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ أَوْ یُرْجِعَهُ سَالِمًا بِمَا نَالَ مِنْ أَجْرٍ أَوْ غَنِیمَةٍ]

«مثل مجاهدان در راه الله- الله‌تعالی خود داناتر است که چه کسی در راه او جهاد می‌کند- بسان روزه دار شب زنده دار است الله‌تعالی خود تعهد نموده است که اگر مجاهد راهش را بمیراند او را وارد بهشت سازد و (اگر زنده نگه دارد) سالم و تندرست، همراه پاداش یا غنیمت (به خانه) برگرداند). بخاری (2787)

 مسلم در  صحیح خود این حدیث را تخریج کرده است و در آن چنین آمده که: [تَضَمَّنَ اللَّهُ لِمَنْ خَرَجَ فِی سَبِیلِهِ لَا یُخْرِجُهُ إِلَّا جِهَادًا فِی سَبِیلِی وَإِیمَانًا بِی وَتَصْدِیقًا بِرُسُلِی فَهُوَ عَلَیَّ ضَامِنٌ أَنْ أُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ أَوْ أَرْجِعَهُ إِلَی مَسْکَنِهِ الَّذِی خَرَجَ مِنْهُ نَائِلًا مَا نَالَ مِنْ أَجْرٍ أَوْ غَنِیمَةٍ] مسلم (1876)

«الله تعالی برای کسی که در راه الله خارج شود و این خروجش فقط در راه الله و ایمان به او و تصدیق پیامبرانش باشد، تضمین می‌کند که او را وارد بهشت گرداند و یا او را به منزلی که از آن خروج کرده با پاداش و غنیمت باز گرداند».

 باز ابوهریره رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ روایت می‌کند که فرمود:[ مَا مِنْ مَکْلُومٍ یُکْلَمُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ إِلَّا جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَکَلْمُهُ یَدْمَی اللَّوْنُ لَوْنُ دَمٍ وَالرِّیحُ رِیحُ مِسْکٍ] بخاری 237، 2803، 5533) مسلم1876.

«هیچ کس نیست که در راه الله جراحتی برداشته باشد مگر این که در قیامت حاضر می‌شود در حالی که از زخمش خون جاری است، رنگش، رنگِ خون است و بویش بوی مُشک». (متفق علیه)

از انس رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ روایت است که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرمودند :[ جَاهِدُوا الْمُشْرِکِینَ بِأَمْوَالِکُمْ وَأنفُسِکُم وَأَیْدِیکُمْ وَأَلْسِنَتِکُمْ] «با مال و جان و دست و زبان خود با مشرکان جهاد کنید». آلبانی آن را در صحیح ابودود(2186) صحیح دانسته است.

ابوعبس بن جبر انصاری رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ روایت می‌کند که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرمودند [مَا اغْبَرَّتْ قَدَمَا عَبْدٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَتَمَسَّهُ النَّارُ ]

«گام‌های هر کس که در راه الله غبار آلود شود به آتش جهنم عذاب نخواهد شد».بخاری (907، 2811)

بخاری این حدیث را در صحیحش آورده و نیز در آن از ابوهریره رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ روایت است که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرمودند: [إِنَّ فِی الْجَنَّةِ مِائَةَ دَرَجَةٍ أَعَدَّهَا اللَّهُ لِلْمُجَاهِدِینَ فِی سَبِیلِ الله؛ مَا بَیْنَا الدَرَجَتَیْنِ کَمَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ]

«در بهشت صد درجه است که الله آن را برای مجاهدان در راه خود تدارک دیده است. و فاصله میان ‌هر درجه تا درجه دیگر به اندازه فاصله‌ی بین آسمان و زمین است». بخاری(2790، 7423)

در صحیح مسلم نیز از ابوهریره رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ روایت است که فرمودند: [مَن ماتَ و لم یَغزُو و لم یُحدِّث به نفسَهُ مات علی شُعبَةٍ من نِفَاق ] «هرکس بمیرد و جهاد نکند و یا قصد آن را هم نکند بر شعبه‌ای از نفاق مرده است». مسلم(1910)

 از عبدالله ابن عمر رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُما روایت است: که از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ شنیدم که می‌فرمود: [إِذَا تَبَایَعْتُمْ بِالْعِینَةِ وَأَخَذْتُمْ أَذْنَابَ الْبَقَرِ وَرَضِیتُمْ بِالزَّرْعِ وَتَرَکْتُمْ الْجِهَادَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ ذُلًّا لَا یَنْزِعُهُ حَتَّی تَرْجِعُوا إِلَی دِینِکُمْ]

«هر‌گاه معامله‌ی عینه کردید و دم گاو را گرفتید(کنایه از اهمیت فوق العاده به کشاورزی است) و به زراعت دل خوش کردید و جهاد را ترک کردید الله شما را خوار خواهد کرد و تنها راه رهایی از آن بازگشت به دین است». آلبانی آن را صحیح دانسته است. صحیح ابوداود (2956).

احادیث زیادی در فضل جهاد و مجاهدین و بیان آنچه الله‌تعالی برای مجاهدان صادق مهیا کرده است از جایگاههای عالی و پاداش بزرگ و همچنین تهدید و هشدار نسبت به ترک جهاد و روی گرداندن از آن روایت شده است.

دو حدیث آخری که ذکر کردیم بیانگر این است که پشت کردن به جهاد و حتی فکر نکردن به آن شعبه‌ای از نفاق محسوب می‌شود و اشتغال به تجارت و زراعت و معاملات ربوی در هنگام جهاد باعث خواری مسلمانان و تسلط دشمنان برآن خواهد شد. همان‌طور که امروزه شاهد آن‌هستیم و رهایی از این خواری امکان پذیر نیست؛ مگر با بازگشت به تعالیم دین اسلام و استقامت در راهش و جهاد خالصانه.

از الله تعالی می‌خواهیم بر مسلمانان منت نهد تا همگان به حقیقت دین مبین اسلام بازگردند و رهبران‌شان را اصلاح گرداند و همه را بر لوای حق جمع گرداند. آنها را در فهم دین و جهاد در راهش توفیق دهد تا این‌که عزت یابند و خواری از آن‌ها برداشته شود و پیروزی بر دشمنان را نصیب شان گرداند، چرا که او توانای بر این است.

 شیخ ابن باز رساله‌ی فضل الجهاد و المجاهدین ص(3-11)