توضیح حدیث «لا یقبل الله عز وجل توبة عبد أشرک بالله بعد إسلامه» موضوع: حدیث نبوی تاریخ انتشار: 2013-07-31 | بازدید: 1928

آیا خداوند قطعاً کسی که بعد از اسلامش شرک کند و سپس از آن شرک توبه کند,  توبه اش را نمیپذیرد؟

«لا یقبل الله عز وجل توبة عبد أشرک بالله بعد إسلامه».

راوی: معاویة بن حیدة القشیری.

محدث: دارقطنی؛ مصدر: "الإلزامات والتتبع" (115).

حکم المحدث: [ یلزمهما إخراجه ] البخاری ومسلم.

الحمدلله،

هرکس مرتکب شرک شود، چنانکه بدون توبه بمیرد، شامل آیه زیر می گردد:

« إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء وَمَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدِ افْتَرَی إِثْمًا عَظِیمًا» (نساء 48). یعنی: خداوند (هرگز) شرک را نمی‏بخشد! و پایین‏تر از آن را برای هر کس (بخواهد و شایسته بداند) می‏بخشد. و آن کسی که برای خدا، شریکی قرار دهد، گناه بزرگی مرتکب شده است.

پس کسی که بدون توبه بر کفر و شرک بمیرد، او جزو خسارتمندان ابد یخواهد بود. اما اگر قبل از مرگش توبه کند، و به توحید چنگ زند، آنگاه مشمول آیه زیر می گردد:

« کَیْفَ یَهْدِی اللّهُ قَوْمًا کَفَرُواْ بَعْدَ إِیمَانِهِمْ وَشَهِدُواْ أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَجَاءهُمُ الْبَیِّنَاتُ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ * أُوْلَئِکَ جَزَآؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَةَ اللّهِ وَالْمَلآئِکَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ * خَالِدِینَ فِیهَا لاَ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلاَ هُمْ یُنظَرُونَ * إِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ مِن بَعْدِ ذَلِکَ وَأَصْلَحُواْ فَإِنَّ الله غَفُورٌ رَّحِیمٌ» (آل عمران 86-89).

یعنی: چگونه خداوند جمعیّتی را هدایت می‏کند که بعد از ایمان و گواهی به حقّانیّت رسول و آمدن نشانه‏های روشن برای آنها، کافر شدند؟! و خدا، جمعیّت ستمکاران را هدایت نخواهد کرد! کیفر آنها، این است که لعن (و طرد) خداوند و فرشتگان و مردم همگی بر آنهاست. همواره در این لعن (و طرد و نفرین) می‏مانند؛ مجازاتشان تخفیف نمی‏یابد؛ و به آنها مهلت داده نمی‏شود. مگر کسانی که پس از آن، توبه کنند و اصلاح نمایند؛ (و در مقام جبران گناهان گذشته برآیند، که توبه آنها پذیرفته خواهد شد) زیرا خداوند، آمرزنده و بخشنده است.

امام سیوطی در کتاب "أسباب النزول" آورده: «نسائی، ابن حبان و حاکم از ابن عباس رضی الله عنه روایت کرده اند: مردی از انصار مسلمان شد، سپس از اسلام خارج گردید و چندی بعد از این کارش پشیمان گردید و به قوم خود پیام داد که به حضور رسول خدا کسی را بفرستید و بپرسید آیا برای من مجال توبه هست؟ پس آیات فوق نازل گشت، پس قومش برای او پیام فرستادند و او دوباره به اسلام مشرف شد».  عبدالرزاق مهدی محقق کتاب "أسباب النزول" سیوطی، درباره این حدیث گفته: صحیح است، نسائی در تفسیر 85، احمد 1 / 247، ابن حبان 4460، حاکم 2 / 142 و 4 / 336، طبری 7358، بیهقی 8 / 197 و واحدی در اسباب نزول 225 روایت کرده اند، حاکم و ذهبی این را صحیح می‌دانند. دارای شواهد مرسل است.

در ضمن در مورد حدیث «لا یقبل الله عز وجل توبة عبد أشرک بالله بعد إسلامه : خداوند عزوجل توبه کسی را که بعد از اسلامش شرک می ورزد را نمی پذیرد» باید گفت:

نظرات مختلفی در شرح این حدیث وارد شده، همین حدیث توسط راوی آن یعنی : "معاویة بن حیدة القشیری" در سنن ابن ماجه با لفظ کاملتر و گویاتری آمده، چنانکه ابن ماجه در سنن خود روایت می کند: «لا یقبل الله من مشرک أشرک بعد إسلامه عملا حتی یفارق المشرکین إلی المسلمین». "السلسلة الصحیحة" (369).

یعنی: «خدای متعال عمل مشرکی را که بعد از اسلامش مرتکب شرک شده، قبول نمی کند تا آنکه سکونت در بین مشرکین را ترک کرده و به میان مسلمانان بیاید».

شیخ الاسلام ابن تیمیه در کتاب " الصارم المسلول علی شاتم الرسول " در شرح حدیث : «لا یقبل الله عز وجل توبة عبد أشرک بالله بعد إسلامه» بعد از آنکه لفظ دیگر آن را از سنن ابن ماجه ذکر می کند، می گوید: «و این دلیلی بر پذیرش اسلامش است البته هرگاه به میان مسلمین بازگردد، و معنی حدیث آنست که توبه او مادامیکه در بین مشرکین باشد و جمعیت آنها را بیشتر کند پذیرفته نیست، مانند کسانی که در جنگ بدر کشته شدند ]با وجود آنکه مسلمان بودند اما در صف قریش بودند![ و معنای آن اینست که هرکس اسلامش را اعلام کند سپس در دینش دچار فتنه گردد تا آنکه مرتد می شود، در آنصورت توبه او پذیرفته نیست تا آنکه به میان مسلمین مهاجرت کند، چنانکه مانند همین حدیث در فرموده الله تعالی هست: «إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِکَةُ ظَالِمِی أَنْفُسِهِمْ قَالُواْ فِیمَ کُنتُمْ قَالُواْ کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الأَرْضِ قَالْوَاْ أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُواْ فِیهَا فَأُوْلَئِکَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءتْ مَصِیرًا» (نساء 97).

یعنی: کسانی که فرشتگان (قبض ارواح)، روح آنها را گرفتند در حالی که به خویشتن ظلم کرده بودند، به آنها گفتند: «شما در چه حالی بودید؟ (و چرا با اینکه مسلمان بودید، در صفِ کفّار جای داشتید؟!)» گفتند: «ما در سرزمین خود، تحت فشار و مستضعف بودیم.» آنها [فرشتگان‏] گفتند: «مگر سرزمین خدا، پهناور نبود که مهاجرت کنید؟!» آنها (عذری نداشتند، و) جایگاهشان دوزخ است، و سرانجام بدی دارند.

همچنین علامه البانی رحمه الله، در کتاب " سلسلة الأحادیث الصحیحة " (2545) ضمن تایید صحت حدیث مورد نظر (مشابه آن)، چنین اظهار نظر می کند: «اسناد حدیث صحیح است و راویان آن همگی ثقه هستند... در لفظ دیگری بجای کلمه «توبه»، «عملا» آمده است، در مسند احمد (5/5). ]یعنی با لفظ : «لا یقبل الله عز وجل من أحد عملاً أشرک بعد إسلامه» آمده است، که معنای آن چنین می شود: «خداوند متعال عمل هیچ کسی را که بعد از اسلامش مشرک می شود، نمی پذیرد[ .. که این لفظ، لفظ دیگر را (که با کلمه توبه آمده) تفسیر می کند و سختی معنای آنرا از ظاهرش برمی دارد. و آن حدیث، مشابه این فرموده الله تعالی است: « إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ بَعْدَ إِیمَانِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُواْ کُفْرًا لَّن تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ» (آل عمران 90). یعنی: «کسانی که پس از ایمان کافر شدند و سپس بر کفر (خود) افزودند، (و در این راه اصرار ورزیدند،) هیچ‏گاه توبه آنان، قبول نمی‏شود».

و برای همین (معنای این آیه) بر بسیاری از مفسرین سخت و دشوار شده، زیرا ظاهر آن مخالف با یک اصل ضروری دین یعنی قبول توبه کافر است، و از جمله دلایل (این اصل) آیه قبل از آنست که می فرماید: « کَیْفَ یَهْدِی اللّهُ قَوْمًا کَفَرُواْ بَعْدَ إِیمَانِهِمْ » تا آنجا که می فرماید: « إِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ مِن بَعْدِ ذَلِکَ وَأَصْلَحُواْ فَإِنَّ الله غَفُورٌ رَّحِیمٌ» (آل عمران 86-89).

یعنی: «چگونه خداوند جمعیّتی را هدایت می‏کند که بعد از ایمان و گواهی به حقّانیّت رسول و آمدن نشانه‏های روشن برای آنها، کافر شدند؟! ... مگر کسانی که پس از آن، توبه کنند و اصلاح نمایند؛ زیرا خداوند، آمرزنده و بخشنده است».

مفسرین در توفیق و جمع بین این دو آیه (یعنی آیه 90 با آیه 89 آل عمران) دچار اضطراب (تضاد و اختلاف) شده اند، و برای زدودن سختی معنای آن اقوال بسیاری دارند که اکنون مجال ذکر آنها نیست، و تنها یکی از آن اقوال را ذکر می کنم که حدیث (فوق یعنی حدیث : «لا یقبل الله عز وجل من أحد توبة أشرک بعد إسلامه») نیز این قول را تایید می کند، چرا که این آیه مانند روایت مذکور تفسیر شده و خود این حدیث نیز آیه را تفسیر نموده و سختی معنای آنرا رفع می کند، گویا معنای فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم در حدیث: «لا یقبل توبة عبد کفر بعد إسلامه»

یعنی توبه او از گناه در زمان کفرش (پذیرفته نیست)، زیرا توبه کردن از گناه جزو عمل است، و شرک عمل را نابود می کند، چنانکه الله تعالی می فرماید: «لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ» (زمر 65) «اگر شرک ورزی، اعمالت تباه می‏شود» همچنین این فرموده الله تعالی: «إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ بَعْدَ إِیمَانِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُواْ کُفْرًا لَّن تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ» (آل عمران 90). « کسانی که پس از ایمان کافر شدند و سپس بر کفر (خود) افزودند، (و در این راه اصرار ورزیدند،) هیچ‏گاه توبه آنان، قبول نمی‏شود». یعنی توبه آنها از گناهانشان پذیرفته نمی شود نه از کفرشان.

و بعضی از سلف نیز آیه را همینگونه تفسیر کرده اند، چنانکه در "تفسیر روح المعانی" علامه آلوسی (1/624) بعد از ذکر چندین قول چنین آورده: «در یکی از این اقوال گفته شده: منظور از این توبه، توبه از کفر نیست، و بلکه توبه از گناهان است که در هنگام کفرش آنها را انجام داده اند، سپس از آنها توبه کرده با وجود آنکه بر کفرش اصرار ورزیده، و بخاطر همین توبه اش رد می شود، و آنچه که این نظر را تایید می کند؛ این روایت ابن جریر طبری از ابی العالیه است که (ابی العالیه) گفته: (منظور از) اینها یهود و نصاری هستند که بعد از ایمانشان کفر ورزیدند، سپس بوسیله گناهانشان بر کفرشان افزودند، سپس خواستند که از این گناهان در هنگام کفرشان توبه کنند، ولی هیچگاه توبه آنها پذیرفته نمی شود، هرچند که قبلا بر هدایت بودند، ولی آنها بر گمراهی هستند». من (البانی) می گویم: این نظر را امام مفسرین یعنی ابن جریر طبری برگزیده، و اگر خواهان تفصیل بیشتر هستی به کلام وی مراجعه کن».

والله اعلم

وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله وأصحابه والتابعین لهم بإحسان إلی یوم الدین

سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت

IslamPP.Com