تحقیقی پیرامون حرکت انگشت سبابه در تشهد موضوع: نماز تاریخ انتشار: 2013-07-01 | بازدید: 1428

تحقیقی پیرامون حرکت انگشت سبابه در تشهد

تالیف و تحقیق: محمد عبدالطیف

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، والصلاة والسلام علی أشرف الأنبیاء، والمرسلین نبینا محمد، وعلی آله وصحبه أجمعین،و اما بعد؛ السلام علیکم ورحمة الله وبرکاته

ابتدا رای چهار مذهب را می آوریم سپس رای اهل حدیث :

*علمای شافعیه فرموده اند که موقع تشهد باید انگشت سبابه ( اشاره) را به حالت اشاره درآورد و آنرا به حالت سکون نگه داشت تا زمانی که به لفظ ( إلا الله ) رسید که در این زمان باید انگشت سبابه یکبار تکان داده شود به سمت بالا و به حالت خود برگردد و تا آخر تشهد باید بی حرکت بماند.

*علمای حنفیه فرموده اند که هنگام تشهد ابتدا باید دست خود را بدون اینکه انگشت سبابه به حالت اشاره در بیاید( برای مثال مانند شیعه ها ) بر روی ران خود گذاشت سپس موقعی که به لفظ ( لا إله ) رسید باید انگشت سبابه را به حالت اشاره درآورد و بعد دوباره به همان حالت قبلی - و بدون اشاره دادن انگشت سبابه- دست را بر روی ران گذاشت .

*مالکیه گفته اند که هنگام تشهد انگشت سبابه باید به حالت اشاره باشد و مداوم تا آخر تشهد انگشت سبابه به طرف راست و چپ ( نه بالا و پایین ) حرکت کند.

*حنابله گفته اند که انگشت سبابه به حالت اشاره باشد تا اینکه هر موقع در تشهد به لفظ ( الله یا اللهم) رسید، باید انگشت سبابه حرکت کند- به سمت بالا و پایین- . و در غیر الفاظ الله باید به حالت سکون در بیاید.

این رای علمای مذهب ائمه اربعه رحمهم الله تعالی بود و اکنون به رای تابعان حدیث و علمایی که تابع مذهب نیستند، می پردازیم و بیان اختلافشان و نتیجه نهایی را از شیخ ناصرالدین البانی رحمه الله بیان می کنیم:

در کیفیت نحوه گذاشتن دستها و وضعیت انگشت سبابه چهار نقل وجود دارد که هر چهار حدیث را ذکر می کنیم:

اول) علمایی که به این حدیث استناد کرده اند که از مسلم روایت شده است که : « عن ابن عمر رضی الله عنهما  أن النبی صلی الله علیه وسلم کان إذا قعد للتشهد وضع یده الیسری علی رکبته الیسری ، والیمنی علی الیمنی وعقد ثلاثا وخمسین وأشار بأصبعه السبابة . وفی روایة : وقبض أصابعه کلها . وأشار بالتی تلی الابهام . رواه مسلم . » .ابن عمر می فرماید پیامبر موقعی که برای تشهد می نشست دست چپش را بر زانوی چپش و دست راست خود را بر زانوی راستش می گذاشت و انگشتان دست راستش را به حالت 53 (انگشت سبابه به حالت اشاره و سه انگشت آخر به حالتی نا کامل خمیده می کرد و انگشت شست را بر روی استخوان وسطی انگشت وسطی قرار می داد ) و انگشت سبابه اش را به حالت اشاره در می آوردند

.

دوم) علمایی که به روایت وائل بن حجر رضی الله عنه استناد کرده اند که : « وعن وائل بن حجر أن النبی صلی الله علیه وسلم وضع کفه الیسی علی فخذه ، ورکبته الیسری ، وجعل حد مرفقه الایمن علی فخذه الایمن ، ثم قبض بین أصابعه فحلق حلقة . وفی روایة : حلق بالوسطی والابهام وأشار بالسبابة ، ثم رفع أصبعه فرأیته یحرکها یدعو بها ، رواه أحمد  » وائل بن حجر می فرماید پیامبر کف دست چپش را بر ران و زانوی چپش قرار می داد و آرنج دست راستش را بر ران راستش می گذاشت و سپس انگشتان دست راستش را جمع می کرد و با آن حلقه ای می ساخت ( و در روایتی دیگر به وسیله انگشت ابهام و وسطی حلقه ای می ساخت) و انگشت سبابه را به حالت اشاره در می آورد و سپس انگشتش را بلند می کرد من او را دیدم که انگشت سبابه اش را [ مداوم] تکان می داد و همراه با آن دعا (الفاظی که در تشهددعا محسوب می شوند مانند الهم صل علی محمد ...) می کرد .

این حدیث صحیح است و علمایی همچون شیخ البانی رحمه الله  که به حرکت دادن انگشت سبابه موقع دعا ی تشهد رای داده اند به آن استناد می کنند ولی علمایی که بعدا ذکر خواهیم کرد  آنرا تاویل نموده و با حدیثی دیگر جمع داده اند و رای به بی حرکتی انگشت سبابه داده اند.

سوم) نقلی است از زبیر که می فرماید : « وعن الزبیر رضی الله عنه قال  کان رسول الله صلی الله علیه وسلم إذا جلس فی التشهد ، وضع یده الیمنی علی فخذه الیمنی ، ویده الیسری علی فخذه الیسری ، وأشار بالسبابة ، ولم یجاوز بصره إشارته . رواه أحمد ومسلم والنسائی . » اگر پیامبر برای تشهد می نشستند دست راستش را بر ران راست و دست چپش را بر ران چپ می گذاشتند و انگشت سبابه به حالت اشاره در می آوردند و هرگز چشمانشان را از انگشت سبابه بر نمی داشتند. که این روایت را مسلم و نسائی و احمد نقل کرده اند .

چهارم) از نمیر خزاعی رضی الله عنه که : «. عن نمیر الخزاعی قال  رأیت رسول الله صلی الله علیه وسلم وهو قاعد فی الصلاة قد وضع ذراعه الیمنی علی فخذه الیمنی ، رافعا إصبعه السبابة ، وقد حناها شیئا وهو یدعو . رواه أحمد وأبو داود والنسائی وابن ماجه وابن خزیمة بإسناد جید » پیامبر را دیدم که نشسته بود و دست راست تا آرنجش را بر ران راستش گذاشته بود و انگشت سبابه را بلند کرده بود به حالتی کمی خمیده به آن انحنا داده بود و دعا می کردند

اما جمع بندی و بیان رای علما در خصوص این چهار حدیث و رای شیخ البانی  :

جمعی از علما از جمله امام بیهقی و امام نووی حدیث وائل بن حجر ( حدیث دوم) که می فرماید پیامبر را دیدم انگشت سبابه را بلند کرده بود و آنرا [ مداوم] تکان می داد و دعا می خواند، را تاویل نموده اند و گفته اند احتمال دارد منظور از تکان دادن در این حدیث ،همان اشاره کردن و بدون حرکت باشد و علت این رای را بخاطر جمع حدیث وائل با حدیثی دیگر که معروف است به حدیث ابن زبیر ( نه حدیث زبیر که درحدیث سوم ذکر کردیم) که  در . سنن ابوداوود است و چنین می باشد: « عن ابن الزبیر أن النبی صلی الله علیه وسلم کان یشیر بإصبعه إذا دعا لا یحرکها »  ابن زبیر می فرماید که پیامبر را دیدم انگشت سبابه را به حالت اشاره در آورده بودند و دعا می خواندند در حالیکه انگشتش را تکان نمی دادند که امام نووی آنرا صحیح دانسته اند. شیخ البانی در توضیح می آورد ؛ من می گویم این روایت صحیح نیست بلکه ضعیف است و غیر قابل استناد و لذا تاویل بیهقی و نووی و جمع حدیث وائل با این روایت ضعیف ،درست نیست و این رای غیر قابل قبول است و قول ارجح تکان دادن انگشت سبابه در تشهد و آنهم موقع خواندن دعا های داخل تشهد است که از السلام علینا شروع می شود تا انتهای تشهد.و هیچکدام از سه روایت ( اول و سوم و چهارم ) فوق با تکان دادن انگشت در حدیث وائل بن حجر تضاد ندارد چون حدیث وائل جامعتر از سه روایت دیگر آمده است و قاعده چنین است که به هنگام جمع بین احادیث ،به آن حدیثی عمل می شود که جامعتر از بقیه باشد که حدیث وائل از همه جامعتر است و تکان دادن انگشت سبابه موقع خواندن دعا ی تشهد ، اشاره را هم می رساند.

نظر شیخ محمد صالح بن العثیمین رحمه الله : ایشان تکان دادن انگشت سبابه را به هنگام لفظ " الهم " در تمام دعاها تا آخر تشهد برگزیده .

اما شیخ البانی رحمه الله می فرمایند که  لفظ حدیث وائل برای دوام و استمرار است و تکان دادن باید  بصورتی آرام  از " اللهم صل علی محمد ... تا آخر تشهد  باشد.

والسلام علیکم ورحمة الله و برکاته.

سایت نوار اسلام

IslamTape.Com