خلقت به هدف عبادت و خلقت به هدف ابتلا موضوع: پاسخ به شبهات تاریخ انتشار: 2017-12-30 | بازدید: 1168

بسم الله الرحمن الرحیم

خلقت به هدف عبادت و خلقت به هدف ابتلا

الله در کتابش بیان کرده که ما را تنها به هدف عبادتش آفریده، اما در موضع دیگری از قرآن می ‌بینیم که هدف از خلقت را ابتلای ما ذکر کرده؛ آیا این تناقض به شمار نمی ‌آید؟!!

در این مقاله به طور مختصر به رد این شبهه می پردازیم.

هیچ تناقضی میان آفرینش برای عبادت و آفرینش برای ابتلا وجود ندارد.

زیرا خود عبادت امتحانی از سوی الله برای بندگان است تا روشن شود چه کسی ایمان می ‌آورد، چه کسی کافر می‌ شود و چه کسی معصیت می ‌کند و چه کسی فرمانبرداری می کند و در نتیجه نیکوکار را بخاطر نیکوکاری ‌اش پاداش دهد و بدکار را بخاطر بدی ‌اش مجازات کند.

حکمت از ابتلا نیز این است که حال بنده در هنگام مصیبت ‌ها شناخته شود که آیا صبر می ‌کند یا بی ‌تابی می ‌کند؟ حال بنده در هنگام آزمایش با نعمت‌ ها و مصیبت‌ ها آشکار می‌ گردد که آیا شکر می ‌کند یا کفر می ‌ورزد؟

شاید سبب توهم کسی که چنین شبهه ای به سراغش می آید از وجود تناقض این است که گمان می‌ کند ابتلا صرفا محدود به مصیبت است و هر کس صبر کند ثواب می‌ برد و هر کس بی‌ تابی و بی ‌صبری کند گناهکار می ‌شود.

اما این یک تصور محدود و ناقص از مفهوم ابتلاست.

تصور صحیح این است که منظور از ابتلا همان آزمایش است، یعنی این ابتلا عام ‌تر از «مصیبت» است و امتحان در همه‌ ی امور انسان و اعمال او و در جزئیات زندگی و امورش وارد است، چرا که زندگی انسان و سلامتی ‌اش و بیماری ‌ و خوشبختی‌ اش و ثروت و روزی ‌اش و محیط زندگی‌ و علمش همه ابتلاست و در همه‌ ی این ها الله متعال سلوک و رفتار این انسان را می‌ آزماید که به راست می ‌رود یا به چپ، در طاعت رحمان است یا در طاعت شیطان، و برای همه‌ ی اینهاست که الله عزوجل می ‌فرماید: {همان کسی که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما نیکوکارتر است و او پیروزمند بخشنده است}[1].

و می ‌فرماید: {و اوست کسی که آسمان‌ ها و زمین را در شش روز آفرید و عرش او بر آب بود تا شما را بیازماید که کدام ‌یک نیکوکارترید}[2].

همچنین می‌ فرماید: {و اگر الله می خواست همه ی شما را یک امت قرار می داد، اما او می خواهد شما را در آنچه به شما داده است بیازماید، پس در نیکی ها بر یکدیگر پیشی گیرید. بازگشت همه ی شما به سوی الله است، آنگاه از آنچه در آن اختلاف می کردید آگاهتان می سازد}[3]

و در جای دیگر می ‌فرماید: {و او کسی است که شما را جانشینانی در زمین قرار داد و درجات بعضی از شما را نسبت به بعضی دیگر برتری داد تا شما را بوسیله ی آنچه که به شما داده است بیازماید. مسلّماً پروردگار تو زود کیفر است و همانا او آمرزنده ی مهربان است}[4]

همه‌ ی این آیات دال بر این است که راز خلقت انسان «امتحان» است و این امتحان تکلیفِ به عبادت را نیز شامل می ‌شود، بنابراین هر کس عبادت را ـ با مفهوم شامل آن که همه‌ ی انواع خیر را در بر می ‌گیرد ـ انجام دهد پیروز شده و سود کرده و آنکه کوتاهی ورزد به اندازه ‌ی کوتاهی ‌اش زیان می ‌کند.

ابن قیم جوزی رحمه الله می ‌گوید:

"او سبحانه درباره ی خلقت جهان، مرگ، زندگی و زینت داده شدن زمین با هر آنچه بر آن است ما را آگاه نموده که همه‌ ی اینها برای ابتلا و امتحان است تا آفریدگانش را بیازماید که کدام‌ یک نیکوکارترند، که عملش موافق با آنچه پروردگار دوست دارد باشد و در نتیجه موافق با همان هدفی که خود و همه ‌ی جهان برایش آفریده شده ‌اند و آن عبودیتی است که در بر دارنده‌ ی محبت و طاعت اوست..."[5]

علامه محمد الامین شنقیطی ـ رحمه الله ـ در تفسیر این سخن الله متعال که می‌ فرماید: {و جن و انس را نیافریدم جز برای آنکه مرا عبادت کنند}[6].

می ‌گوید: "تحقیق ـ إن شاء الله ـ درباره‌ ی معنای این آیه ‌ی کریمه یعنی: مگر آنکه آنان را به عبادت خود امر نمایم و مورد ابتلایشان قرار دهم یعنی با تکالیف، امتحانشان کنم سپس برای اعمالشان پاداششان دهم، اگر خیر است خیر و اگر شر است، شر.

برای این گفتیم که تحقیق در معنای آیه چنین است؛ زیرا آیاتی محکم از کتاب الله دال بر آن می ‌باشد و الله متعال در آیاتی از کتابش تصریح نموده که آنان را آفریده تا بیازماید که کدامشان عملش بهتر است و آنان را آفریده تا با اعمالشان پاداششان دهد.

الله متعال در اول سوره‌ ی کهف می ‌فرماید:

{در حقیقت ما آنچه را که بر زمین است زیوری برای آن قرار دادیم تا آنان را بیازماییم که کدام‌ یک از ایشان نیکوکارترند}[7].

تصریح او ـ جل و علا ـ در این آیات یاد شده مبنی بر اینکه حکمت آفریدن خلق آزمایش آنان است که کدام‌ یک نیکوکارترند، این سخن او را تفسیر می ‌کند که ﴿لِیَعْبُدُونِ﴾ (تا مرا عبادت کنند) و بهترین مفسر قرآن، خودِ قرآن است.

و مشخص است که نتیجه‌ ی عمل ـ که عمل به هدف آن انجام می ‌شود ـ کامل نمی ‌شود مگر با پاداش دادن به نیکوکار بخاطر نیکوکاری ‌اش و جزای بدکار بخاطر بدکاری ‌اش. برای همین الله متعال تصریح نموده حکمت از خلق آنان در آغاز و سپس رستاخیزشان این است که نیکوکار بخاطر نیکوکاری ‌اش پاداش گیرد و بدکار بخاطر کار بدی اش مجازات شود و این در سخن الله متعال در آغاز سوره‌ ی یونس آمده که می‌ فرماید: {اوست که آفرینش را آغاز می ‌کند سپس آن را باز می‌ گرداند تا کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌ اند به عدالت پاداش دهد و کسانی که کفر ورزیده‌ اند به خاطر کفرشان شربتی از آب جوشان و عذابی پردرد خواهند داشت}[8].

و آنجا که در سوره‌ ی نجم می‌ فرماید: {و هرچه در آسمان‌ ها و هر چه در زمین است از آن الله است تا کسانی را که بدی کرده‌ اند به سزای آنچه انجام داده ‌اند کیفر دهد و آنان را که نیکی کرده ‌اند به نیکی پاداش دهد}[9].

الله متعال این گمان انسان را انکار نموده که بیهوده رها خواهد شد و هیچ امر و نهیی متوجه او نیست و بیان داشته که او را از مراحل خلقت به سوی وجود نیاورده مگر برای آنکه پس از مرگ دوباره وی را برانگیزد و بخاطر اعمالش پاداش دهد. الله تعالی می ‌فرماید: {آیا انسان گمان می‌ کند که بی‌ هدف رها می ‌شود (36) آیا او نطفه‌ ای از منی که در رحم ریخته می ‌شود نبود؟ (37) سپس به صورت خون بسته در آمد و الله او را آفرید و موزون ساخت (38) و از او دو زوج مرد و زن آفرید (39) آیا چنین کسی قادر نیست که مردگان را زنده کند؟}[10]"[11].

برگرفته از: https://islamqa.info با اندکی تصرف

ام احمد