مختصری درباره ی احکام تبرک

 

الحمد لله رب العالمین، والصلاة والسلام علی أشرف الأنبیاء والمرسلین نبینا محمد وعلی آله وأصحابه أجمعین أمابعد:

 

توحید اصلی است که دین حنیف اسلام بر آن بنا شدهکه توجه به آن یعنی توجه به اصل دین، و اگر در قرآن کریم تدبّر کنیم،خواهیم دید که  به صورتی کامل و روشن توحید را بیان فرموده به گونه ای که  هیچ سوره ای از سور قرآن نیست که  از بیان توحید و نفی شرک که ضد آن استخالی باشد.

 

بنا براین همگی باید مراقب عقیده و توحید باشیم به صورتی که این توحید را خالصانه برای الله عزوجل قرار دهیمو مرتکب شرک نشویم زیرا که الله سبحانه و تعالی شرک را نمی بخشد. و حتی جمعی از علمای اسلامازجمله شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله این رأی را دارند که الله عزوجل شرک اصغر و خفی را نمی بخشد مگر اینکه فرد توبه کند پس فردی که مرتکب شرک اصغر شده بخشیده نمی شود و تحت مشیئة قرار نمی گیرد مگر زمانی که توبه کند در آن زمان الله تعالی توبه اش را می پذیرد پس لازم است که همواره توبه و استغفار کنیم از تمام انواع شرک و بگوییم: اللهم إنا نعوذ بک أن نشرک به شیئاً نعلمه، ونستغفرک لما لا نعلمه.

 

و همین طور که می دانیم از جمله موضوعاتی که مردم در آن مرتکب شرک می شوند موضوع تبرک جستن است از این رو لازم است که در این مقاله به احکام مربوط به آن بپردازیم.

 

 

 

مختصری در باره احکام تبرک جستن:

 

قبل از پرداختن به احکام بهتر است بدانیم تبرک به چه معناست؟

تبرک یک واژه عربی است که در زبان عرب: مصدر تبرک، یتبرک، تبرکا می باشد و به معنای خیر است و تبرک جستن به شیء یعنی طلب نمودن خیر و نیکی به واسطه آن شیء.

 

اما در اصطلاح شرع:

تبرک یعنی خواهان و طالب رسیدن به خیر و سعادت،بگونه ای که الله تعالی در کتاب روشنگرش و در سنت رسول الله صلی الله علیه و سلم، آنرا برای مؤمنان تشریع فرموده است.

 

به این ترتیب تبرکیعنی طلب خیر فراوان و دائمی که به دو قسمت تقسیم می شود:

 

قسم اول: تبرک مشروع نام دارد که دارای انواع مختلفی است از جمله:

 

1ـ تبرک به کلام، فعل و هیأت:

ـ تبرک بهکلام مثل قرائت قرآن که برکتش به دست آوردن ده نیکی در مقابل خواندن یک حرف آن و همچنین شفا، هدایت و رحمت است.

ـ تبرک به افعال مانند طلب علم و تعلیم آن به دیگران که برکتش بالا رفتن قدر و منزلت در دنیا و آخرت است.

 

ـ تبرک به هیأت مثل خوردن غذا به صورت جمعکه رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند: (بصورت جمعی غذا بخوریدو اسم االله را بر زبان بیاوریدتا الله برکتی در آن برایتان قرار دهد)[1].

 

2ـتبرک به برخی از اماکن:

برخی از اماکن معینی وجود دارد که الله آنان را پربرکت قرار داده اما به شرط اینکه فرد در عمل اخلاص داشته باشد که از جمله این اماکن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

ـ مساجد که بهترین آنان مسجد الحرام، مسجد النبی و مسجد الأقصی می باشد وتبرکت جستن در آنان از طریق ادای نماز، اعتکاف و حضور یافتن در حلقه های علمی است بدون مسح کردن دیوارها، خاک و غیره که از ممنوعات و بدعت ها به حساب می آید.

 

ـ مکه، مدینه و شام: چنان که رسول الله صلی الله علیه و سلم در این باره فرمودند: (ابراهیم علیه السلام مکه را حرم قرار داد و برای آن دعا کرد. من نیز همان گونه که ابراهیم علیه السلام مکه را حرم قرار داد، مدینه را حرم قرار دادم و برای مد و صاع (پیمانه وزن) مدینه دعا کردم همانطور که ابراهیم علیه السلام برای مکه، دعای برکت نمود)[2].

 

و در حدیث دیگر می فرمایند: (ای اهل شام خوش باشید صحابه گفتند: برای چه چیزی؟! ایشان فرمودند: زیرا که فرشتگان رحمن شام را با بال هایشان پوشانده اند)[3].

بدین ترتیب کسی که به خاطر به دست آوردن برکت همان طور که رسول الله صلی الله علیه و سلم خبر داده اند در مکه و مدینه ساکن شود بدون تردید آن را به دست خواهد آورد بر خلاف کسی که با افعال بدعتی هم چون مسح کردن خاک و دیوارها و درختان آن به دنبال به دست آوردن برکت است.

 

ـ مشاعر مقدس مانند عرفه، مزدلفه و منا زمانی که هدف اقتدا کردن به رسول الله صلی الله علیه و سلم در اوقات مشروع باشداز اماکن مبارک به حساب می آیند.

 

3ـ تبرک جستن به اوقات خاص: همانگونه که الله تبارک وتعالی بعضی از مکانها را مبارک گردانیده تا مسلمانان جهت انجام عبادت در آن مکانها حریص تر شوند، بعضی از اوقات شبانه روز و ایام سال را نیز مبارک و با فضیلت قرار داده است همانند:

ـ ماه رمضان: که با گرفتن روزه در آن گناهان بخشیده می شود و رزق و روزی نیز افزایش می یابد.

شب قدر: که از هزار شب هم بهتر است.

ـ دهه ذی الحجه.

ـ روز جمعه.

یک سوم آخر شب.

4ـ تبرک جستن (دنیوی) به بعضی از نعمات الهی:

 

الله تعالی در بعضی از طعام ها و یا نزولات آسمانی برک

تی قرار داده است. لذا منفعت آنها از سایر نعمتهای دیگر بیشتر است. مثلا:

ـ روغن زیتون: همان طور که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (روغن زیتون را بخورید و با آن خود را چرب کنید زیرا که آن از درخت مبارکی به دست آمده است)[4].

 

ـ شیر: چنان که در حدیث از عایشه رضی الله عنها روایت شده که فرمود: (زمانی که به رسول الله صلی الله علیه و سلم یک لیوان شیر داده شد ایشان فرمودند: در خانه چند برکت داریم؟ یک یا دو برکت)[5] که این حدیث دلیل بر با برکت بودن شیر است.

 

سیاه دانه: همان طور که رسول الله صلی الله علیه و سلم خبر داده اند سیاه دانه داروی هر بیماریی به جز مرگ است.

 

ـ آب زمزم: آب مبارکی است که باعث سیر شدن و شفا یافتن فرد می شود زیرا الله عزوجل این ویژگی را در آن قرار داده است.

 

ـ اسب: رسول الله صلی الله علیه و سلم در این باره می فرمایند: (در پیشانی اسبها، تا روز قیامت، خیر و برکت که همان پاداش و غنیمت باشد، گره زده شده است)[6].

ـ درخت خرما: رسول الله صلی الله علیه و سلم درباره آن می فرمایند: (درختی است که برکتش مانند برکت مؤمن است)[7].

 

5ـ تبرک جستن به انبیاء علیهم السلام:

الله متعال به فضل خودوجودبرخیبندگانشاز جمله انبیاء و پیامبران را مبارک قرار داده است.که می توان بدانها تبرک جست.و آن برکتی است ذاتی و قابل انتقال نبوده و فقط مخصوص انبیاء و رسولان الهی است.

در روایات ثابت شده که صحابه رضوان الله علیهم با رسول الله صلی الله علیه و سلم از آب دهان، عرق و اعضای جسم رسول الله صلی الله علیه و سلم تبرک می جستند.

قسم دوم: تبرک ممنوع

اساس ممنوعیت انواع تبرک نامشروع به خاطر عدم وجود دلیل شرعی از کتاب و سنت صحیح است.قبل از اینکه انواع آن را بیان کنیم لازم است که بدانیم حکم این نوع تبرکبه دو قسمت تقسیم می شود:

 

1ـ شرک اکبر:

زمانی که فرد با مسح کردنو بوس کردن و یا چسباندن خود به قبر، درخت، و یا سنگ تبرک می جوید در حالی که معتقد است این اشیاء واسطه ایست بین او و پروردگارش در این حالت می گوییم فرد مرتکب شرک اکبر شده زیرا این فرد شریکی همراه الله سبحانه و تعالی قرار داده است.

 

2ـ شرک اصغر:

وقتی که فرد معتقد است با آویزان کردن و یا چسباندن آن شیء مبارک به جسمش تبرک به او می رسد مانند آویزان کردن تعویض چنین شخصی مرتکب شرک اصغر شده است زیرا شریکی همراه الله قرار داده است.

 

اما انواع تبرک ممنوع:

1ـ تبرک جستن به صورت غیر مشروع  از اماکن مبارک مثل بوسیدن درهای مساجد، مسح کردن دیوار های آن مانند برخی از مردم که دیوار های کعبه و یا مقام ابراهیم علیه السلام را مسح می کنند.

 

2ـ رفتن به قبرستان نه به قصد زیارت قبور بلکه به قصد دعا کردن با این اعتقاد که دعا نزد قبور بهتر است و باعث برکت می شود.

 

3ـ تبرک به مکان هایی که رسول الله صلی الله علیه و سلم در آنجا نشسته بودند مثل غار حراء و ثور و یا مکانی که در آنجا رسول الله صلی الله علیه و سلم متولد شدند و مکان بیعت عقبه و امثال آن.

 

4ـ تبرک به مکان هایی که رسول الله صلی الله علیه و سلم به صورت اتفاقی در آن جا نماز خوانده اند بدون اینکه آنرا خاص گرداندمثل وقتی که در سفر بوده اند. در روایتی از نافع آمده که فرمود: (مردم نزد درختی می آمدند که به آن رضوان می گفتند و نماز می خواندند، این خبر به عمر بن خطاب رضی الله عنه رسید، ایشان به آنان هشدار داد سپس دستور به قطع درخت دادند)[8].

 

5ـ تخصیص دادن برخی از روزهای معین به نوعی از عبادات و شادمانی در آن ها مثل روز تولد رسول الله صلی الله علیه و سلم و روز اسراء و معراج، روز هجرت، روز بدر، روز فتح مکه و امثال آن که مردم آن را جشن می گیرند پس تبرک جستن به این طریق نیز از بدعت به حساب می آید.

6ـ تبرک به درختان و سنگ ها مانند نماز خواندن در کنار آن و گرفتن برگی از آن درخت و نگهداشتن سنگی از مکه و مدینه به قصد تبرک که تمام آنها بدعت است.

 

7ـ تبرک جستن به آثار صالحان زیرا هیچ روایتی نیامده که گفته شود مردم از وضو، عرق و لباس ابوبکر، عمر، عثمان و یا علی رضی الله عنهم تبرک گرفته باشند بلکه روایت شده که صحابه رضوان الله عنهم اجمعین از وضو و جسم مبارک رسول الله صلی الله علیه و سلم مثل عرق، مو و لباس ایشان تبرک می گرفتند که این مخصوص رسول الله صلی الله علیه و سلم است نه دیگران و جایز نسیت کسی این را بر صالحان قیاس بگیرد اگر هم آن صالحان خلفای راشدین و یا عشره مبشره باشند زیرا که تبرک عبادتی است مبنی بر توقف و اتباع.

 

و در پایان می خواهیم بدانیم چه اسبابی باعث انتشار تبرک ممنوع در بین مردم شده است؟

1ـ جاهل بودن به دین:

همان طور که بزرگان دین گفته اند اصل هر فسادی در دنیا و آخرت جهل و نادانی است همان طور که اصل هر خیری در دنیا و آخرت علم است.امام ابن جوزی رحمه الله در این باره می فرماید: (باب بزرگی که ابلیس از طریق آن به مردم وارد می شود باب جهل است که با امنیت از آن بر جاهلان وارد می شود).

 

2ـ غلو در تجلیل و بزرگداشت مانند غلو کردن در صالحین و برخی از اماکن که این بیشتر در بین روافض و صوفی ها مشاهده می شود. و رسول الله صلی الله علیه و سلم در این باره می فرمایند: (بر حذر باشید از غلو در دین، زیرا که ادیان قبل از شما به خاطر غلو کردن در دین هلاک شدند)[9].

 

3ـ تقلید از کفار: همان طور که می دانیماز جمله تقالیدی که بین مسلمین انتشار یافته جشن گرفتن تولد رسول الله صلی الله علیه و سلم، ساختن مسجد بر روی قبر و تبرک جستن به آن است که رسول الله صلی الله علیه و سلم در این باره می فرمایند: (شما وجب به وجب و ذراع به ذراع از روش پیشینیان پیروی خواهید کرد. حتی اگر آنان وارد سوراخ سوسماری شده باشند شما نیز وارد آن خواهید شوید، گفتیم: ای رسول الله! منظور از گذشتگان یهود و نصارا است؟ فرمود: پس چه کسی است؟)[10].

 

 

 

[1]ـ سنن ابی داود و شیخ آلبانی رحمه الله آن را صحیح می داند: (اجتمعوا علی طعامکم ، واذکروا اسم الله علیه ، یبارکْ لکم فیه).

 

[2]ـ صحیح مسل: (أَنَّ إِبْرَاهِیمَ حَرَّمَ مَکَّةَ وَدَعَا لَهَا، وَحَرَّمْتُ الْمَدِینَةَ کَمَا حَرَّمَ إِبْرَاهِیمُ مَکَّةَ وَدَعَوْتُ لَهَا فِی مُدِّهَا وَصَاعِهَا، مِثْلَ مَا دَعَا إِبْرَاهِیمُu لِمَکَّةَ).

 

[3]ـ مسند امام احمد و مستدرک حاکم: (طوبی لأهل الشام . فقلنا : لأی شیء ذاک ؟ فقال : لأن ملائکة الرحمن باسطة أجنحتها علیه).

 

[4]ـ مسند امام احمد و مستدرک حاکم: (کلوا الزیت وادهنوا به ؛ فإنه من شجرة مبارکة).

 

[5]ـ مسند مام احمد: (کان رسول الله صلی الله علیه وسلم إذا أتی بلبن قال : کم فی البیت برکة أو برکتین).

[6]ـ صحیح بخاری: (الْخَیْلُ مَعْقُودٌ فِی نَوَاصِیهَا الْخَیْرُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ الأَجْرُ وَالْمَغْنَمُ).

[7]ـ صحیح بخاری.

[8]ـ طبقات ابن سعد: (کان الناس یأتون الشجرة التی یقال لها شجرة الرضوان ، فبصلون عندها ، فبلغ ذلک عمر بن الخطاب ، فأوعدهم فیها وأمر بقطعها).

[9]ـ سنن نسائی: (إیاکم والغلو فی الدین ، فإنما أهلک من کان قبلکم الغلو فی الدین).

[10]ـ صحیح بخاری و مسلم: (لَتَتَّبِعُنَّ سَنَنَ مَنْ قَبْلَکُمْ شِبْرًا بِشِبْرٍ، وَذِرَاعًا بِذِرَاعٍ، حَتَّی لَوْ سَلَکُوا جُحْرَ ضَبٍّ لَسَلَکْتُمُوهُ». قُلْنَا: یَا رسول الله، الْیَهُودَ وَالنَّصَارَی. قَالَ: «فَمَنْ»؟).

 

    منبع: islamtape